राज्यराष्ट्र : जहाँबाट घृणावाद जन्मियो

राज्यराष्ट्र : जहाँबाट घृणावाद जन्मियो

विचारक मदनमणि दीक्षित लेख्छन् "काठमाडौँका राजा जयप्रकाश मल्ल पराजित भएर भागेपछि मात्र हनुमान ढोकामा बसेर बडामहाराजाधिराजले राज्यव्यवस्थालाई पुर्वबत चलाई राखेका थिए" | (हिन्दू संस्कृतिको परिशीलन पृष्ठ ४००) अर्थात् उनले उपत्यका जितेपछि पनि यहाँका कुनै पनि परम्परागत विषयहरूमा हस्तक्षेप गरेनन् | यो २६० वर्ष पहिलेको नेपाली इतिहासलले नेपाल राज्यराष्ट् भएको प्रस्ट पार्छ | यदि यही आक्रमण कुनै जर्मन, इंगलिस, फ्रेन्चले गरेको भए के हुन्थ्यो होला ?

कुनै पनि हिन्दू राजाले पराजित गरेको राज्यलाई लुटेको इतिहास (केही अपवाद बाहेक) पढ्न पाइन्न | कुनै पनि राजाले आफुले जितेको राज्यको राजाको हत्या गरेको वा निजको राज्यबाट वेदखल गरेको पनि पढ्न पाइन्न | नेपालको एकीकरण गर्ने राजा पृथ्वीनारायण शाहले पनि आफुले जितेका राज्यका राजाहरूलाई नै कूत तिर्ने गरी रजौटा बनाएका थिए |

जितेको राज्यलाई पूर्णतया नष्ट गर्ने, तेहाका पुरुषहरूलाई मारेर दासी बनाउने, पुरुषहरूलाई दास बनाउने र अन्नपात लुटपाट गर्ने आगो लगाउने जति काम पश्चिमाहरूले गर्ने गरेको इतिहास छ | गयासुद्दीनले काठमाडौँ उपत्यकामा आक्रमण गरेर पहिलो पटक आगो लगाएको थियो | आफु र आफ्ना वाहेकका जनतालाई जिउनै नदिने सोच आयातित हो |

राज्यराष्ट्रका आठबटा पद्धति (ऐतरेय ब्राह्मण ८-१५-३९-१ )अन्तर्गत जुन सुकै पद्धतिको शासन ब्यबस्था किन नहोस्, ती शासन ब्यबस्थाको मूलमर्म र मन्त्र एकै थियो "विश्वभरिका मान्छेहरू आफ्नै बान्धव हुन्, आफु पनि बाँच र अरूलाई पनि बाच्न देउं |" एकअर्काको सम्मान गर |

साम्राज्य, भोज्य, स्वाराज्य, वैराज्य, पारमेष्ठ्य राज्य, महाराज्य, अधिपत्यमय राज्य सामन्त पर्यायी राज्य - यी आठ राज्यराष्ट्र अन्तर्गतका राज्यसंचालन पद्धति हुन् | यी बाहेक जानराज्य, गणराज्य अविराज्यको पनि अस्तित्व रहेको मदनमणि दीक्षितले आफ्नो पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन् | हरेक ब्यबस्थाका आ-आफ्ना विशेषता छन् | यी ब्यबस्था वारे अझैं बुझ्न डा. निर्माणमणि अधिकारी र डा. गोविन्दशरण उपाध्यायले लेखेको "राज्यराष्ट्र : अवधारणा र सिद्धान्त" नामक पुस्तक पढ्न अनुरोध गर्छु |

प्राचीनकालमा यी मध्ये कति क्रियाशील नै रहे भन्न सकिने स्थिति छैन तर नेपाली सामाजिक, सांस्कृतिक तथा ब्यबहारिक जीवनमा आज पनि जीवन्त छन् | पश्चिमाहरूले लाख प्रयत्न गर्दा पनि "संगै बस्ने, संगै भोजन गर्ने, सुखदुख संगै वाड़ने र आगत्नुकहरूलाई समेत आफूमै समाहित गर्ने जीवन पद्धति" हामी वीच जीवित छ | एसको सीधा अर्थ हो - नेपाली समाजले कुनै पनि धर्म, सम्प्रदाय तथा मान्यता प्रति घृणा व्यक्त गर्न सक्दैन | बरू आँखा चिम्लीदिन्छ |

प्राचीन राज्यराष्ट्रको ब्यबस्थालाई तिलान्जलि दिएर आधुनिकताका नाममा नेपालमा "राष्ट्रराज्य" लादिएपछि वर्तमानको एकअर्कालाई स्वीकार नगर्ने, एकअर्काको अस्तित्व समाप्त पार्ने, एकअर्काप्रति जातीयता, भूगोल र वर्णका आधारमा घृणा गर्ने र एकअर्कोलाई "नीचा" देखाउन विदेशीहरूबाट सहयोग प्राप्त गर्ने मानसिकताको विकास हुनुनै थियो | राज्यराष्ट्रमा राजा पनि प्रजाको अभिमतले चल्नु पर्ने भएकाले "निर्विकल्प" हुँदैथ्यो |

एउटा भूगोल, एउटा जात, एउटा भाषा र वर्णको वर्चस्वलाई स्थापित गर्ने मूलमर्म बोकेको राष्ट्रराज्यले स्वभावत: छिमेकीको अस्तित्वलाई अस्वीकार नगरी उदेश्य प्राप्त गर्ने कुरै थिएन | अंग्रेज तथा पोर्चुगीजहरूसंग भित्रिएको "राष्ट्रराज्य"ले आज पनि भारतवर्षीय उपमहाद्वीपमा आफ्नो बर्चश्व स्थापित गर्न सङ्घर्ष गरिरहेको छ | विडम्वना भन्नुपर्छ - पश्चिमा पद्धतिमा पढेका विद्वानहरू, पश्चिमा राजनैतिक चिन्तन र पद्धतिलाई सबैथोक मान्ने नेतृत्वले "टुप्पी"को जोड लगाउँदा समेत नेपाली र भारतीय समाज घृणावादीमा रुपान्तरित भएको छैन | एकता र समन्वयमा रहने प्राचीन पद्धति सामाजिक जीवनमा जीवित छ |

मान्छेको रंग, भूगोल, भाषा तथा जातीताका आधारमा घृणा गर्नेहरू राष्ट्रराज्यवादी हुन् भने उपरोक्त विविधता नै सहवासला आधार हुन् भनेर ठान्नेहरू राष्ट्रराज्यवादी हुन् | बाटो तय गर्ने जिम्मा पाठकलाई ?