Saturday, May 23, 2020

धर्मनिरपेक्षता : किन अस्वीकार्य छ ?


धर्मनिरपेक्षता : किन अस्वीकार्य छ ?


(१) धर्मको अर्थ पन्थ वा सम्प्रदाय होइन | वैदिक संस्कृतिमा धर्मको अर्थ स्वभाव, गुण, प्रकृति तथा असल-ब्यबहार हो | आगोले तातोपान, पानीले चीसोपन, हावाले स्पर्शत्व र मान्छेले चिन्तनशक्ति त्याग्न सक्दैन | धृति, क्षमा, दम, अस्तेय, अहिंसा, विश्वकल्याणको कामना मेरा आफ्ना धर्म हुन् मैले यी मूलगुणहरू कसरी त्याग्न सक्छु |

(२) मेरो देश नेपाल हिमवतखण्ड हो जहाँबाट समस्त सनातन धर्मको आरम्भ भएको हो, जुन देशका कणकणमा ऋषिमुनिहरूले साक्षात्कार गरेका वैदिक ऋचाहरू, उपनिषदका सूक्तहरू र पुराणहरूका मधुर युगजयी गानहरू निर्झारित भैरहेका छन् | दधीचिजस्ता महामानव जसले मानवताको रक्षाका लागि आफ्नो शरीर नै दान दिएर धर्मको पालन गरे | परोपकारका लागि आत्मत्याग गर्नेको सन्तान भएर म कसरी धर्म-निरपेक्ष हुन सक्छु |

(३) इसाईका लागि धर्म क्रुसेड र बाइबलको अनुसरण हो, मुस्लिमहरूका लागि मूर्तिपूजक काफिरहरू विरुद्ध जिहाद हो | बौद्धहरूका लागि धर्म अज्ञान हो, जैनहरूका लागि धर्म कर्मको प्रवाह हो तर मेरो लागि धर्म परोपकार हो (परोपकराय पुण्याय) भने म धर्म निरपेक्ष हुनै सक्दिन | धर्मनिरपेक्षता अर्थात् जिहाद तथा क्रुसेड स्वीकृति |

(४) म हिन्दू हुँ अर्थात् मैले विश्वका कणकणमा परमात्माको उपस्थितिमा विश्वास गर्छु | मेरो व्यक्तित्व यही विश्वासको जगमा निर्मित भएको छ | मैले विश्वका हरेक प्राणिलाई ईश्वरको स्वरूपमा दर्शन गर्छु | तेसैले म इसाई, मुस्लिमजस्ता कट्टर क्रुसेडवादी र जिहादीलाई पनि घृणा गर्न सक्दिन | विश्वका हरेक प्राणीमा ईश्वरको उपस्थिति देख्नु नै मेरो सनातन धर्म हो | तेसैले म धर्मनिरपेक्ष हुनैसक्दिन |

(५) मेरो लागि ज्ञान, कर्म र भक्ति नै जीवनको स्वभाव हो | मेरो संस्कृतिमा अनेकतामा एकता र एकत्वमा अनेकत्वमा विश्वास गर्छ | मेरो हरेक जीवनशैली अनेकताको सम्मान गर्न र असहमतिहरूलाई शास्त्रार्थ गरेर टुङ्गो लगाउने तत्थ्यमा विश्वास गर्छ | माछा, कछुवा, वंदेल, नरसिंहमा विश्वास गर्ने र रूख, खोला, पहाडमा समेत ईश्वरको आराधना गर्ने मेरो संस्कृतिले मभित्र असहमत प्रति घृणा गर्ने स्थान दिंदैन | प्रेम र असहमतिको सम्मान नै मेरो सनातन धर्म हो | तेसैले म धर्मनिरपेक्ष हुनै सक्दिन |

(६) मान्छेले पन्थ परिवर्तन गर्न सक्छ, सम्प्रदाय परिवर्तन गर्न सक्छ, बसेको ठाउँ परिवर्तन गर्न सक्छ तर कुनै पनि मान्छेले आफ्नो मूल वास अर्थात् पृथ्वी, जल, अग्निआदिको मूलतत्व परिवर्तन गर्न सकिन्न | जसरी दियोले आफ्नो प्रकाशकीय धर्म त्याग्न नसकेझैं मैले पनि सनातन धर्म त्याग्न सक्दिन | तेसैले धर्मनिरपेक्षता असम्भव विषय हो | असम्भव विषय स्वीकार्य हुनैसक्दैन |

(७) यहुदीले यहुदीको कुरा गर्छन्, इसाईले इसाई-बाहेकको धार्मिक अस्तित्व मान्दैन, मुस्लिमले जिहाद गरेरै भए पनि काफिरहरूबाट पृथ्वीलाई मुक्त पार्ने प्रतिज्ञा गर्छ तर हाम्रो सनातन धर्मले प्राणीमात्रको कल्याणको प्रतिज्ञा गर्छ | विश्वका हरेक प्राणी समान छन् भन्ने सनातन धर्मको संदेशको संवाहकका रूपमा धर्मनिरपेक्षता असम्भव छ |

(८) धर्मको निर्माण व्यक्तिको लहडले हुँदैन | मोसेजको लहडले यहुदी, जिससको लहडले इसाईको, मोहम्मदको दिवा-स्वप्नले इस्लामको, बुद्धको महत्वाकांक्षाले बौद्धको, महावीरको असहमतिले जैन तथा सिख धर्मको निर्माण वावा नानकको महत्वाकांक्षी चेतनाका कारण भएको हो | सनातनले धर्मको निर्माण, व्यबस्थापनको जिम्मा साक्षात ईश्वरले गरेका हुन् | व्यक्तिले निर्माण गरेका सम्प्रदायको आरम्भ छ भने आरम्भ भएका कारण अवशान पनि छ | अवसानसंग जोडिएकाहरू हारजितको प्रतियोगिता खेल्छन् | राजनीति गर्छन् तर तर धर्मले राजनीतिलाई दिक्षीत, शिक्षित र प्रशिक्षित गर्छ | तेसैले उनीहरूले आफ्नो लाभका कहिले धर्मनिरपेक्षता र कहिले धर्म-सापेक्षताको खेल खेल्छन् | मेरो सनातन धर्मको लक्ष मोक्ष भएकाले म धर्मनिरपेक्ष हुनै सक्दिन |

(९) वेदका अनुसार असल आचरण नै धर्म हो र त्यो साक्षात भगवान्ले निर्माण गर्नुभएको हो | धर्म, अर्थ, काम तथा मोक्षको समग्र नाम पनि धर्म हो | वैदिक साहित्यमा धर्म भनेर सम्प्रदाय बुझिन्न | वैदिक सनातन धर्मभित्र धेरैधेरै सम्प्रदायहरू छन् | सबैका आ-आफ्ना इष्ट देव छन्, आचारविचार छन् तर एकआपसमा घृणा छैन | कृष्ण भक्त देवी मन्दिर, देवी भक्त हनुमान मन्दिर मन्दिर, हनुमान भक्त कुमारको मन्दिरमा सजिलैसंग जान्छन् तर आफ्नो आराध्यदेव/देवीलाई श्रेष्ट मान्छन् | अनेकतामा एकता र एकता अनेकता गुण नै सनातन धर्म हो | कमसेकम सैद्धान्तिकरूपमा सनातन धर्ममा घृणावाद छैन | क्रुसेड र जिहादसंग विद्रोह गरेर स्थापित भएको धर्मनिरपेक्षता मेरो लागि अस्वीकार्य छ

(१०) म मान्छु, संस्कृति परिवर्तनशील विषय हो | देश, काल र परिवेशले हिन्दू संस्कृतिमा असल र कमसल पक्ष दूवै थपेका होलान् तर अपरिवर्तनीय गुणहरू भएको धर्मले (गुण) हिन्दू-सनातन धर्म सधैं प्रकाशित छ | हरेक नेपालीको दैनिकीमा स्थापित छ | तेसैले हरेक नेपाली धर्मप्राण कहलिन्छ | तेसैले होला नेपालका साम्यवादी, पूँजीवादी, समाजवादी तथा नास्तिकहरू पनि सनातन धर्मको छहारी ताप्न वाध्य छन् | हरेक नेपालीको जन्मदेखि मृत्युसम्म फैलिएको सनातन धर्म कसरी निरपेक्ष रहन सक्छ ? अत: फेरी पनि भन्छु, नेपालको संविधानमा उल्लेख भएको धर्मनिरपेक्षता शब्द गलत छ | तेसैले धर्मनिरपेक्षता अस्वीकार्य छ |

(११) यदि यो लेख पढेपछि पनि कसैले आफुलाई धर्मनिरपेक्षताको पक्षधर नै ठान्छ भने उसको अज्ञानताप्रति खेद व्यक्त गर्न सकिन्छ | पन्थ, सम्प्रदाय, कल्टआदि र धर्मका बीचको फरक थाहा नपाउने वा थाहा पाएर पनि स्वार्थवस बुझ पचाउनेहरू संसारका सबैभन्दा दुखी र स्वार्थी मान्छे हुन् | तेसैले पुन: म भन्छु, मान्छे पन्थ, कल्ट सम्प्रदाय निरपेक्ष हुन सक्छ तर धर्मनिरपेक्ष हुनैसक्दैन | तसर्थ, धर्म-निरपेक्षता अस्वीकार गर्छु र पन्थ निरपेक्षताप्रति सहमति जनाउँछु |

नेपाल धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र हुनै सक्दैन किनभने कुनै पनि नेपाली धर्मनिरपेक्ष छैन | धर्मनिरपेक्षता भ्रम हो, पन्थ निरपेक्षता सत्य हो | सत्यको बाटो सजिलो र सहज छ | बनावटी बाटो छोडौं, प्राकृतिक बाटो स्वीकार गरौँ | आफ्नो आत्माको सम्मान गरौँ, आफ्नो इतिहासको सम्मान गरौँ, आफ्नो गौरवलाई भविष्यका पुस्ताका लागि सुरक्षित राखौं | 

Wednesday, May 20, 2020

क्रियाको प्रतिक्रिया - मानचित्र


क्रियाको प्रतिक्रिया - मानचित्र 
गतवर्ष इन्डियाले जम्मुकास्मिरलाई दिएको विशेष अधिकार हटाएर आफ्नो नयाँ राजनैतिक मानचित्र जारिगरेको थियो | यो उसको आफ्नो अधिकार थियो तर तेसभन्दा अगाडी इन्डिया र नेपाल दूवैको नक्शामा नदेखिएको कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरालाई नेपालसंग कुनै सरसल्लाह नगरी एकपक्षीय ढंगले यो क्षेत्र आफ्नो मानचित्रमा समावेश गरेपछि नेपालमा यसले तरंग ल्याएको थियो |


गतवर्षको तेही तरंगले अहिले मूर्तरुप धारण गरेको छ | नेपालले विभिन्न चरणको वहस र छलफलपछि लिम्पियाधुरासहितको राजनैतिक मानचित्र जारी गरेको छ | इण्डियाको एकपक्षीय निर्णयले नेपाल खिन्न हुनुस्वाभाविक देखिन्छ | असलमा, ठूलो देशको रूपमा इन्डियाले राजनैतिक रुपमा वार्ता गरेर एउटा टुङ्गोमा पुगेपछि मात्र नेपाल वा इन्डिया कसले आफ्नो नक्शामा लिम्पियाधुरा राख्ने भनि निर्णय गर्नुपर्थ्यो | इन्डियाले गतवर्ष मात्रै आफ्नो राजनैतिक नक्शामा लिम्पियाधुरा समावेश गरेको तेहीका संचारमाध्यमहरूले बोलिरहेका छन् |

विगतका वर्षहरूमा दूवै देशले आफ्नो राजनैतिक मानचित्रमा यो क्षेत्र समावेश नगरेकोले यो क्षेत्रमा सीमा विवाद थियो भन्ने प्रष्ट हुन्छ | एकपक्षीय रूपमा इन्डियाले आफ्नो मानचित्रमा राख्नुको अर्थ विवादित क्षेत्रमा प्रत्यक्ष हस्तक्षेप नै हो | एउटा सार्वभौमसत्ता मुलुकको रूपमा नेपालले उठाएको कदमलाई उचित नै भन्नुपर्छ |

नेपालले राजनैतिक मानचित्रमा लिम्पियाधुरा-लिपुलेक समावेश गरेर जारी गरिसकेपछि भारतीय विदेशमन्त्रालयले "राज्नायिक वार्ताको उपदेश दिनु"को औचित्य नै रहन्न | गल्ति भारतले गरेको हो तर त्यो गल्ति मान्न उसलाई सजिलो छैन | गल्ती स्वीकार्दा विश्व र आफ्नै जनता बीच उसको इज्जत बढ्ने छ तर एस्तो सम्भावना एकदमै कम छ |

नेपालले नक्शा जारी गरिसकेको अवस्थामा यो क्षेत्र स्वाभाविक रूपमा द्वीपक्षीय विवादको विषयका रूपमा जगजाहेर भएको छ | हिजोका दिनमा सजिलैसंग सीमा विवाद टुङ्गो लगाउन सकिन्थ्यो भने अव नेपाल तथा इन्डिया बीच "भूमिको लेनदेन" गरेर सीमा विवाद सुल्झाउन आन्तरिक "राष्ट्रवाद" भोट केन्द्रीत डेमोक्रेसीका कारण निकै गारो हुनेछ |

अव नक्शाको विवाद राष्ट्रीय मुद्दा वनिसकेको छ | विश्वको कुनै पनि जमिनको टुक्रा दुवै देशको नक्शामा हुनै सक्दैन | नेपाल तथा इण्डियाको नक्शामा "लिम्पियाधुरा" छन् | एसको अर्थ हो - सीमामा विवाद छ | नेपालले आफ्नो नक्शामा लिम्पियाधुरा-कालापानी समावेश गर्छ भन्ने इन्डिया सोचेको पनि थिएन | "पेलेर" जाने भारतीय नीतिलाई नेपालले १००% चुनौती दिएको छ |

प्रतिक्रियामा इन्डियाले "ब्लोकेड"को बाटो रोज्न सक्छ | कोरोनाले थुनिएका नेपालीहरूले इन्डियाबाट पनि थुनिने जोखिम छ | जव इन्डियाले भुइचालोको कहरमा थुन्न छोडेन भने कोरोनाको के परवा गर्ला ? तर तेस वखतकी विदेश मन्त्री सुष्मा स्वराज दिवंगत भएकी छन् भने इन्डियाले जतिठुलो कुरा गरे पनि विश्वमंचमा उसको वदनाम भएको थियो | हालको नक्शा प्रकरण इन्डियाले देखाएको क्रियाको प्रतिक्रिया हो | यसमा नेपालको दोष छैन |

नेपालले लिम्पियाधुरा सहितको नक्शा सार्वजनिक गरेको छ | सबै नेपालीले एसको स्वागत गरेका छन् र गर्नु पनि पर्छ | अर्को कठोर सत्यका लागि पनि तयार हुनुपर्छ त्यो भनेको नेपालले आगामी दिनहरूमा राजनैतिक, आर्थिक तथा सामाजिकस्तरमा इन्डियाले खडा गर्ने धेरै खाले अवरोधहरूको सामना गर्न पनि तयार रहनु पर्छ | मैले लेखेका यी पङ्क्ति पढ्दै गर्दा पाठकहरूलाई असजिलो अनुभव भए पनि विगतमा इन्डियाले विभिन्न कालखण्डमा नेपाल र नेपालीप्रति देखाएको अमानवीय व्यबहारले यही लेख्न र बोल्न प्रेरित गर्छ |

इण्डियाको राजकीय आधारवाक्य "सत्यमेव जयते" उसले कालापानीमा वेवास्था गरेको छ भने नेपालले कसरी "स्वर्गादपि गरियसि" त्याग्न सक्छ ? आफ्नो मानचित्रमा लिम्पियाधुरा समावेश गर्नुभन्दा पहिला नेपालसंग राजनैतिकतहमा वार्ता गरेको भए इण्डियाको कद ठूलो हुन्थ्यो | लिम्पियाधुराको मामिलामा कम्युनिष्टहरूले सधैं भन्ने र लेख्ने गरेको बाक्य "साम्राज्यवादी भारत" भन्ने तत्थ्य भारत आफैले प्रमाणित गरेको छ |

अव हाम्रो पालो

अव हाम्रो पालो 

(१) जवसम्म नेपाली तथा भारतीय समाजशास्त्रीहरूले भारतवर्षमा सभ्यताको विकास पश्चिमतिरबाट भएको हो भन्ने असत्यलाई सत्य थानिरहन्छन् तवसम्म भारतवर्षको गौरव स्थापित हुँदैन

(२) जवसम्म नेपाली र भारतीय इतिहासकारले आर्यलाई जाति भनेर उल्लेख गरिरहन्छन् तवसम्म अंग्रेजी-इतिहासकारको बौद्धिक दासत्वबाट मुक्त हुनै सक्दैनन् |

(३) जवसम्म नेपाली राजनैतिक शक्तिहरूले एकभाषा, एकजाति, एउटा धर्नका आधारमा निर्मित भएको राष्ट्रराज्यमा मरिहत्ते गरिरहने छन् तवसम्म नेपाली तथा भारतीयहरू पश्चिमाहरूका सैद्धान्तिक दास रहिरहने छन् |

(४) जवसम्म नेपाली तथा भारतीय विश्वविद्यालय र विद्यालयहरूले प्राचीन वैदिक, जैनी, बौद्ध तथा अन्य रैथाने ज्ञानका विषयवस्तुहरूलाई पाठ्यपुस्तकमा प्राथमिकताका साथ समावेश गर्दैनन् तवसम्म यो समाज ज्ञानका लागि पश्चिमाको दासत्वबाट मुक्त हुनैसक्दैन |

(५) जवसम्म नेपाली तथा भारतीय विद्वानहरूले आफ्नो सभ्यता प्राकृतिक रूपमै मौलिक तथा समावेशीपनले युक्त भएको तत्थ्यलाई स्वीकार गर्दैनन् तवसम्म विदेशीहरूले विभिन्न वहाना गरेर यो समाजलाई घृणावादी द्वन्दतिर धकेली रहन्छ |

(६) जवसम्म नेपाली तथा भारतीय विद्वानहरूले आफ्ना अनुसन्धानका स्रोतका रूपमा आफ्ना मौलिक विद्याहरूको पहिचान र उल्लेख गर्दैनन् तवसम्म विश्वले मात्र होइन नेपालीहरूले पनि आफ्नो महत्व थाहा पाउन्नन् |

(७) जवसम्म नेपाली तथा भारतीय विद्वान तथा राजनैतिकहरूले रिलिजनलाई धर्मको पर्यावाचिका रूपमा व्यबहार गरिरहन्छन् तवसम्म यहुदी-इसाई-इस्लामीहरूको धार्मिक कट्टरता हिन्दू-बौद्ध समुदायमा पनि विकसित हुने खतरा रहिररहंछ |

(८) जवसम्म नेपाली तथा भारतीय विद्वानहरूमा परिभाषा तथा सिद्धान्तहरू अभिनिर्माण गर्ने आँट हुँदैन तवसम्म पश्चिमाहरूको बौद्धिक वर्चस्वलाई विस्थापित गर्न सकिन्न |

(९) जवसम्म हरेक नेपाली र भारतीयले आफु वैदिकसनातन धर्म र जीवकपन्थका अनुयायी भएको तत्थ्य गौरवका साथ प्रस्तुत गर्न सक्दैनन् र आफुलाई धर्मनिरपेक्षताका सवालमा निरीह पाउँछन् तवसम्म विदेशी विधर्मीहरूले हेपिनै रहने छन् |

(१०) जवसम्म नेपाल तथा भारतीय प्राथमिक विद्यालयहरूले संचारका भाषाका रूपमा स्वदेशीभाषालाई महत्व नदिएर विदेशीभाषालाई महत्व दिन्छन् तवसम्म नेपालीसहित नेपाली मातृभाषाहरू विलुप्त हुने आत्मघातिबाटोमा अग्रसर रहन्छन् |

(११) जवसम्म हामीले पश्चिमा वा पश्चिमाहरूको बौद्धिक सुप्रिमेसी स्वीकार गरेर पश्चिमाहरूलाई सभ्यता, इतिहास, विज्ञान, मानवता, राजनीति, अधिकार तथा कर्तव्यका श्रोत तथा मोडेलका रूपमा स्वीकार गरिरहन्छौं तवसम्म हामीले आफ्नो मौलिक विज्ञान, संभ्यता, राजनीति तथा सुप्रिमेसीको विकास गर्न सक्दैनौं |

उपरोक्त भनाइहरूलाई एउटा नेपाली बनेर पढौं, मनन गरौँ र बुझौं | तेसपछि आफ्नो सत्यता थाहा हुन्छ | अझै पनि समय छ, अनुकुलता छ, जागौं, जागाऔं र सत्यमेव जयतेको बाटो अंगीकृत गर्दै धर्म, अर्थ, कामको सेवन गर्दै मोक्षको मार्ग प्राप्त गरौँ | सत्यं, शिव तथा सुन्दरम् हाम्रो मौलिकता हो एसको सम्मान गरौँ र असल कुराहरू विश्वबाट प्राप्त गरौँ र हाम्रा असल कुराहरू विश्वलाई प्रदान गर्ने वातावारण तयार गरौँ |

Thursday, May 7, 2020

हिन्दू तथा बौद्धहरू

सनातन हिन्दू तथा बौद्ध
प्राचीनकालदेखि नै नेपालमा हिन्दू, जैन, बौद्ध तथा बोनहरू सहअस्तित्वमा रहेका छन् | वेदलाई अपौरुषेय हो भन्ने सैद्धान्तिक मतभिन्नता वाहेक बौद्ध तथा सनातनीहरूमा मतभेद छैन | नाकका आधारमा धार्मिकताको विभाजन गर्ने मोजेजका मानससन्तानहरू (इसाई, मुस्लिम, कम्युनिष्ट, पूँजीवादी)हरूको अपवित्र गठजोडले यी दुई सनातनीहरू बीचको सहकार्य र सहअस्तित्वमा खलल पुर्याउन ठूलो प्रयत्न गरिरहेका छन् | यसका लागि दूवै सनातनीहरूले निम्न वूँदाहरूमा ध्यान दिनुपर्छ |

हिन्दू तथा बौद्धमा समानता
(१) दूवैको स्रोत वेद हुन् |
(२) दूवैको जरोकिलो भारतवर्ष हो |
(३) दूवैले कर्म-सिद्धान्तमा विश्वास गर्छन्
(४) दूवैले पुनर्जन्ममा विश्वास गर्छन् |
(५) दुवैले संस्कारमा विश्वास गर्छन् |
(६) दूबैले अवतारवादमा विश्वास गर्छन् |
(७) दूवैले तपस्या, साधना, त्याग तथा करुणाबाट आध्यात्मिक शक्ति प्राप्त हुन्छ भन्ने तत्थ्यलाई आत्मसात् गर्छन् |
(८) दूवैले बहुदेववाद, देवीवादमा विश्वास गर्छन् |
(९) दुवैले एकअर्काको अस्तित्वप्रति सम्मान गर्छन् |
(१०) दूवैले प्राचीन ऋषिमुनिहरूको तपस्या तथा अस्तित्वप्रति विश्वास गर्छन् |
(११) हिन्दू र बौद्ध आन्तिरिकरूपमा अनेकौं उपसम्प्रदायहरूमा विभाजित छन् |
(१२) हिन्दू र बौद्ध दुवैका ग्रन्थहरू संस्कृत र पालिभाषामा छन् |
(१३) बौद्ध तथा हिन्दू दूवैले ॐकारलाई सर्वश्रेष्ठ मन्त्र मान्छन |
(१४) बौद्ध र हिन्दू दूवै समुदायले जन्मदेखि मृत्युसम्ममा कर्मकाण्ड गर्छन् |
(१५) नेपालमा हिन्दू र बौद्ध दुवैका आराधनास्थलरू साझा गर्छन् |
(१६) गणेश, भैरव र जीवित कुमारी हिन्दू तथा बौद्धका साझा देवीदेवता हुन् |
(१७) हिन्दू तथा बौद्ध धार्मिक श्रेष्ठताको निर्णय शास्त्रार्थ हो भन्ने विश्वास गर्छन् |
(१८) हिन्दू तथा बौद्ध दुवैले प्रत्यक्ष, अनुमान, उपमान तथा sशब्दलाई ज्ञानको प्रमाणिक आधार मान्छन् |
(१९) हिन्दूहरूझैँ बौद्धहरूमा पनि मांसाहार र शाकाहार दूवैको प्रचलन छ |
(२०) हिन्दूहरूले बुद्धलाई विष्णुको दशौँ अवतार मान्छन् भने बौद्धग्रन्थहरू हिन्दू देवीदेवताले बौद्धको आराधना गरेका थुप्रै प्रमाण छ |
(२१) दूवै धर्ममा ज्ञान, तप र साधनामा श्रेष्ट व्यक्तिलाई "आर्य" भनिएको छ | आर्यलाई जातिका रूपमा निराकरण गरिएको छ |
(२२) दूवैले पापपुण्य तथा स्वर्गनर्कमा विश्वास गर्छन् |
(२३) दूवैले संसारलाई क्षणिक तथ दुखको स्रोत मान्छन् |
(२४) हिन्दू र बौद्ध दूवैले मोक्ष (निर्वाण)लाई दुखको उन्मुक्ति मान्छन् |
(२५) हिन्दूले बौद्धको र बौद्धले हिन्दूको धार्मिक अस्तित्वलाई स्वीकार गर्छन् |

असमानताहरू
(१) हिन्दू र बौद्धको कर्मकाण्ड मिल्दैन |
(२) हिन्दूहरूले वेदलाई समस्त ज्ञानको स्रोत र अपौरुषेय मान्छन् तर बुद्धिस्टले मान्दैनन् |
(३) हिन्दूहरूले आत्माको अमरतामा विश्वास गर्छन् तर बुद्धिष्टले गर्दैनन् |
(४) बौद्धहरूले सर्वशक्तिमान ईश्वरको अस्तित्त्वमा विश्वास गर्दैनन् जवकि हिन्दूहरू गर्छन् |
(५) हिन्दूहरूले बुद्धिस्टहरूले बुद्धको आराधना गरेर मोक्ष प्राप्त गर्न सक्ने तत्थ्यमा विश्वास गर्छन् भने बौद्धहरूले बुद्ध-देशनाको अनुसरण नगरी कसैले पनि निर्वाण प्राप्त गर्न सक्दैन भन्ने मान्यता राख्छन् |

निष्कर्ष
हिन्दू तथा बौद्धहरू बीच धार्मिकमतभेदका तुलनामा सहअस्तित्वका आधारहरू अतिधेरै छन् | यो सबैले हिन्दू र बौद्धहरूको मतभेद सिद्धान्तसंग सम्बन्धित छ भन्ने प्रस्ट हुन्छ | एकेश्वरवाद, एक पुत्र वा दूतवाद र एउटा धार्मिक-पुस्तकमा विश्वास गर्ने मोजेजका मानसिक सन्तानहरूको प्रभावमा परेर नेपाल अर्थात् हिमवतखण्डका सहकर्मी हिन्दू, बौद्ध, जैन, बोनहरू बीच एकआपसमा फुटहालेर सगरमाथामा क्रस गाड्ने सपना देख्नेसंग सावधान र सुरक्षित रहौं | आफ्नो जरोकिलो अर्थात् हिन्दू बौद्ध जागरणको पथ न त्यागौं र धर्मनिरपेक्षताको भ्रममा पनि नपरौं |

(लेखकको नाम उल्लेख गरेर सक्दो शेयर गरौँ)
जरो किलो प्रतिष्ठान नेपाल /Jarokilo pratishthan Nepal
हिन्दू-बाैध्द धार्मिक केन्द्र (hindu-bouddha religious centre)
हिन्दू युवा संयोजन नेपाल | Hindu Youth Movement.
सामाजिक संजालमा नेपालको आवाज: मौलिक जरोकिलो पार्टी।
हिन्दू जागरण रेडियाे
⛳विश्वहिन्दू एकता महासंघ⛳

लोग्नेस्वास्नी र सम्बोधन

लोग्नेस्वास्नी र सम्बोधन फरक संस्कृति , परम्परा र भाषाका अनुसार लोग्नेस्वास्नी विच एकआपसमा सम्वाद गर्ने चलन हुन्छ | मांगी विवाह होस् वा प्रे...