म किन इसाई बन्न सकिन ?

जुत्ता सिलाउनेको आत्मकथा

केही दिन अगाडिको कुरा हो -मैले राम सहायलाई भेटें | उनी काठमाडौँको नया बानेश्वरको विरेन्द्र सभागृह नजिकैको सडक पेटीमा बसेर जुत्ता सिलाएर आफ्नो जीवन यापन गर्ने राम सहाय  (नाम परिवर्तन) २० वर्ष अगाडी काठमाडौँ प्रवेश गरेका थिए | मधेशमा जातीय विभेद र गरिवीले उनको जीवन नर्कझैं थियो | काठमाडौंमा उनले मुक्ति खोजेका थिए |

काठमाडौंमा उनले आर्थिक र सामाजिक रूपमा मुक्ति पाउने आशा थियो तर एस्तो भएन | यहाँ त झन् तीनतहको घृणा झेल्नु पर्यो - गरिव, दलित र मधेशी | सडकमा पनि यी घृणावाद रहे नै | तर पेटीमा बसेर जुत्ताको काम गर्दा मधेशमा भन्दा आम्दानी राम्रो भयो | धेरै पेटी चाहार्दा-चहार्दै अहिले बानेस्वरमा छन् |

काठमाडौंका पेटीहरू चहार्दा उनको मनमा विद्यालयमा पढ्ने इच्छा जाग्यो | उनले कुरा बुझे | यसै बिचमा उनले टंगालको नन्दी मा.वि. मा रात्रिकालीन विद्यार्थी बनेर अक्क्षर चिने र किताव पढ्न सक्ने भए | तेसपछि उनले आफ्नो घर चिठी लेख्न, केही नेपाली र हिन्दी कथा पढ्न सक्ने भए | आफ्नो हिसाव पनि राख्न सक्ने भए |

उनले अक्षर नाचिन्दै धेरै इसाई धर्म मान्नेहरूले चर्च जान कर गरेका थिए | उनी धेरै पटक चर्च पनि गए | चर्चमा बाइबलको कुरा हुन्थ्यो | सबै कुरा बाइबलमा लेखेको छ भनिन्थ्यो | उनले आफै बाइबल नपढेसम्म धर्म नमान्ने अडान लिए | यही अडानले उनी नन्दी पाठशाला गएका हुन् |

आफुले अक्षर पढ्न र वुझ्न सक्ने भएपछि उनले बाइबल पढ्न थाले | उनले धेरै पटक बाइबल पढे तर जरुसलम, इमानुएल, मेरी जस्ता विदेशी नामहरू मन परेनन् | उनले आफु जन्मेको जनकपुर र सीताको पहिचान विर्सन सकेनन् |

अनि, उनी माइतीघरमा रहेको रत्नपुस्तक पसलमा गएर गीता-प्रेस गोरखपुरले छापेको गीता किनेर ल्याए | त्यो हिन्दी र संस्कृतमा थियो | उनले त्यो पढेर गीता र बाइबलको तुलना गरे | उनले गीतामा छुवाछुत मान्नुपर्छ भनेर लेखिएको कतै भेटेंनन् | बरू एउटा विद्वानका लागि गाई, ब्राह्मण, कुकुर र सबैभन्दा तल्लोजातको मानिस पनि समान हुन्छ र सबैमा भगवानको निवास हुन्छ" भनेर भगवान् श्रीकृष्णले भनेको पढेपछि बाइबल नपढ्ने निधो गरे |

सदा बन्छन् " म इसाई बन्ने तरखरमा थिएँ | मलाई जातीय घृणा बिझेको थियो | तर गीता नपढी धर्म परिवर्तन गर्दिन भन्ने सोचले गीता पढें | गीताले मलाई धर्म-परिवर्तन गरेर आफ्नै सीता मैया विरुद्ध पाप गर्नबाट जोगायो | आफन्तलाई घृणा गर्ने/गराउने धर्म लिन बाट जोगायो | हेर्नुस त, मैले रामनामी ओढेर जुत्ता सिउन्छु | मलाई मेरो जनकपुर र सीता मैया प्रति गर्व छ | मान्छेले सानो जातिको भनेर हेपे पनि भगवान श्रीकृष्णले गीतामा हेप्ने कुराको उपदेश दिनुभएको रहनेछ |

गीताले त जन्मदा सबै मान्छेहरू शूद्र नै हुन्छन् भनेर भनेको रहेछ | मान्छेले गर्ने घृणाको दोष सनातन धर्मलाई दिन मिल्दैन | गीता, भागवतले सधैं सबैसंग समान ब्यबहार गर्न प्रेरित गर्छन् | मान्छेहरू गीता पढ्दैनन् अनि विदेशीको कुरा सुनेर हाम्रा भगवान र शास्त्रलाई गालीगलौज गर्छन् | यो कत्तिपनि राम्रो होइन | उनीहरूले नपढेका मान्छेहरूलाई झुक्याएर चर्चमा लैजान्छन् र इसाई बनाउँछन् | कुनै ले दशैंतिहारमा टीका लगायो वा पूजाआजा गर्यो भने परमेश्वरले दण्ड दिन्छ भनेर धम्क्याउने गर्छन् |

बाइबल एकपक्षीय छ | हामीले परापूर्वकालदेखि मान्दै र पुज्दै आएका देवीदेवतालाई अपमान गर्न सिकाउँछ | इसाई नबनेका आफन्तप्रति शत्रुतापूर्ण ब्यबहार गर्न सिकाउँछ | भन्नुस् त मैले सीता मैयाको प्रसाद कसरी इन्कार गर्न सक्छु ? मेरो रगतको थोपाथोपामा सीताराम बस्नुभएको छ | होली, दिवाली, दशहरा मान्नु पाप हो रे ? प्रसाद खानु पाप हो रे ? एतिधेरे मान्छेले आराधना गर्ने रामजानकी मन्दिरमा राखिएका मूर्तिहरू शैतान हुन् रे ? मलाई यी सबै कुरा कत्ति पनि चित्तबुझ्दो लागेन |

मलाई आफु जनकपुरमा जन्मेको र हिन्दू भएकोमा गर्व छ | हो, कसैले सानो जाति भनेर हेप्दा मन दुख्छ तर अहिले पहिलेजस्तो भेदभाव छैन | मान्छेले यो कुरा बुझ्न पर्छ | हाम्रा मान्छेहरू पढ्न जाँदैनन् | एक पटक गीता पढेर बुझेपछि ज्यान गए पनि कसैले इसाई धर्म मान्दैन |

नेपालमा हिन्दू, बौद्ध, जैन बोन्पो र किरातीहरू मिलेर बस्छन् | मलाई गुम्वामा गएर बुद्धलाई प्रणाम गर्न कुनै गारो हुँदैन | उनीहरू चर्चमा सधैं हिन्दू र बौद्धहरूको कुरा काट्छन् | दसहरा, होली जस्ता जस्ता चाडवाडहरू वहिस्कार गर्न उर्दी गर्छन् | तिनका बालबालिका समेत दशैँतिहार, होली-दिवाली मनाउन पाउंदैन् | बालबालिकाले चाडवाडमा रमाइलो गर्न नपाउनु त राम्रो होइन नि ? मैले धेरै पटक इसाई बालबालिकाहरू लुकेर चाडवाड मनाएको देखेको छु |

बाइबलको किताव बोकेर हिड्नेहरू निकै मीठो कुरा गर्छन् | खासगरी, हामी सानो जातिलाई "छुवाछुत"बाट मुक्ति दिने धर्म नै इसाई हो भनेर भन्छन् तर चर्चमा भने बाहुनक्षेत्री र दलितहरूको छुट्टै लाइन हुन्छ | मुखले नभने पनि दलितहरूलाई अगाडी बस्न दिन्नन् | धेरै पैसा दिनेको ठूलो इज्जत हुन्छ, दान दिन नसक्नेलाई दूरदूर गर्छन् |

सबैभन्दा ठूलो कुरा, कसैके इसाई बन्न प्रेरित गर्छ भने सबैभन्दा बाइबल पढ्न सक्ने हुनुपर्छ र गीता पनि किनेर पढ्नुपर्छ | तेसपछि पनि धर्म मान्न मन लाग्यो भने आ-आफ्नो इच्छा हो | तर म भन्छु, गीता पढेपछि कसैले बाइबलको धर्म मान्नै सक्दैन |

एक दिनको कुरा हो -  म चर्चमा जाँदा उनीहरूले धेरै पटक हिन्दू र हामी एकै हौँ भनेको सुने तर एक दिन श्रीमद्भगवत-गीताको किताव लिएर पास्टरलाई दिन खोजेको उसले स्वीकार गरेनन् | पास्टरले भने "संसारमा एउटा मात्र धर्मग्रन्थ छ त्यो भनेको बाइबल नै हो | गीता-रामायण पढ्नेहरू नर्क जानेछन् | आफ्नो गोरुको सय टक्का भन्नेसंग जोडिन मन लागेन |

म एउटा दलित परिवारमा जन्मेको हुँ | मेरी परिवार गरिब छ | तर मैले आफ्नो जीवनमा कुनै पाप गरेको छैन | मैले आफुलाई दलित भनेर हेप्नेलाई पनि कू-भलो चिताएको छैन | म कसरी पापी हुन सक्छु ? मेरो सानी छोरी जसले पाप तथा पुण्यको अर्थ नै बुझेकी छैन, उ कसरी पापी हुन सक्छे ? बाइबलको यो कुरामा मलाई पटक्कै विश्वास लागेन | जनकपुरमा दूर्गापूजाका वखत कुनै जातिपाति विचार नगरी दलितकै कन्या पनि समान रूपले दुर्गाका रूपमा पुजिन्छन् | हामीले बालबालिकालाई भगवान् भन्छौं | उनीहरू निर्दोष हुन्छन् |

अरूलाई घृणा गर्न सिकाउने र सबै पापी हुन्छन् भन्ने विषयमा मेरो सहमति भएन | धेरै प्रलोभन दिए, मेरी श्रीमतीलाई समेत फकाए तर हामी इसाई बन्न सकेनौं | रामलला र सीता मैयाको कृपा र श्रीमद्भगवत-गीताको कृपाले हाम्रो धर्म जोगियो | आफ्नो धर्ममा दुखै भए पनि केही छैन तर गाईखाने धर्म मान्न सकिन्न |"

उनले आफ्नो कुराको बीट मारे | म पनि उनको कुराहरूमा विचार गर्दै बूढानीलकण्ठतिर लागें | मनमा सोच्दै थिएँ - छुवाछुतले मन पोले पनि आफ्नो धर्म र संस्कृतिलाई माया गर्ने यी मोची साच्चिकै आदरका पात्र छन् | बरू, मजस्ता बाहुनआदिले उनीहरूप्रति न्याय गर्न नसकेर अपराध गरिरहेका छौँ | 

(लेखक डा. गोविन्दशरण उपाध्यायको नाम उल्लेख गरेर छाप्न, वितरण गर्न अनुमति प्रदान गरिएको छ)

म किन फेरी हिन्दू-धर्ममा फर्कन चाहन्छु ?

मिति २०७४/०७/१ शिवरात्रीका दिन हवाईजहाजमा चितवनबाट काठमाडौं फर्कने क्रममा मसंगैको सीटमा बसेका एकजना नेपालीसंग भएको कुराकानीको सार-जस्ताको तस्तै यहा लेखेको छु | उहाको नाम र ठेगाना मैले नसोधेको हुँदा लेख्न सकिन | कुराको प्रसंग शिवरात्रीमा पशुपतिनाथसंग जोडिएको छ |

“म २६ वर्ष अघि इसाई भएको थिएँ | देश विदेश घुमे | धेरैसंग गरें | धेरै मानिसहरूलाई इसाई धर्ममा संगठित गरें | धेरैं धन-सम्पत्ति पनि कमाएँ | तर अहिले जीवनको पाँचौं वसन्त पार गरेपछि म परिवर्तित भएको छु | मैले आलोचना गर्नका लागि थालेको हिन्दू ग्रन्थहरूको अध्ययनले म नै परिवर्तित भएको छु | अहिले आएर सबैभन्दा खुला र उदार धार्मिक चिन्न्तन त हिन्दूहरू कै रहेछ भन्ने कुरामा विश्वस्त भएको छु |

मलाई इसाईसंग कुनै गुनासो छ भने एत्ति हो कि उहाहरूले आफुलाई "कितावको धर्म" भन्नुहुन्छ तर अक्षर नचिनेकाहरूलाई धर्म परिवर्तन गर्ने प्रेरणा दिनुहुन्छ | पढ्नै नसक्ने मान्छेले "बाइबल"मा लेखेको कुरा कसरी बुझ्न सक्छ र ? कितावको धर्म पनि भन्ने अनि पढ्नै नसक्नेहरूलाई धर्मपरिवर्तनका लागि प्रपन्च गर्ने मलाई कत्ति पनि चित्त बुझेन |

मैले धेरै पास्चरहरूलाई यो प्रश्न सोधें तर कसैसंग स्पष्ट जवाफ हुँदैन | मेरो विचारमा यदि कसैले आफैं बाइबल पढेर, बुझेर र बाइबलसंग सहमत भएर धर्म परिवर्तन गर्छ भने उसले आफ्नो विषयमा निर्णय गरेको ठिकै हुन्छ तर पढ्न नै नसक्नेले बाइबलको कितावको नाममा धर्म परिवर्तन गर्नु/गराउनु ठीक होइन | एस्तो धर्मपरिवर्तनसंग म सहमत छैन |

मैले धर्मपरिवर्तन गर्दा मैले हिन्दूहरूका कुनै पनि धार्मिक अथवा सांस्कृतिक कितावहरू पढेको थिइन | बाहुनको छोरा भएको नाताले कर्मकाण्डलाई नै धर्म ठान्थें | म एकदम कमलो स्वभावको भएकाले कुलानी पूजामा बोको बलिदिएको देख्न सक्दैनथे | कुलानी पूजामा हत्या भएको देखेपछि तीन-चार रात निदाउन सक्दैनथे |

पूजाआजामा किन बलिदान दिनुपर्यो ? भन्ने कुराको जवाफ मेरा अभिभाव वा पण्डितहरूसंग थिएन | मैले पढेको विज्ञान विषयमा हिन्दू धर्म संस्कृतिका विषयमा केही थिएन | मैले बुझ्न चाहेका कुरहरू कुनै पनि गुरूहरूले गम्भीरता पूर्वक लिनु भएन |

एक दिन क्याम्पसबाट फर्किंदै गर्दा बाइबलका विषयमा एकजना जर्मनसंग कुरा भयो | साच्चिकै भन्दा मलाई जर्मनसंग अंग्रेजीमा बोल्दा अंग्रेजी राम्रो हुन्छ भन्ने विश्वास थियो | अंग्रेजी जानिने लोभमा म उसंग नाजिकिएँ | उसले बोलाएका कार्यक्रमहरूमा जानथालें | अनि, मैले आफुलाई लागेका धार्मिक प्रश्नहरू पनि सोधें | उसको जवाफ चित्त बुझ्दो त थिएन तर जवाफचाहिं आएकै थियो |

मेरो संगत बढ्दै जाँदा मैले बाइबल पढें | चर्चमा जान थालें | मलाई उसले कितावहरू किनिदिने, घुमाउन लैजाने तथा अन्य जर्मनहरूसंग परिचय गराउने काम गर्यो | म क्रमशः उसंग धेरै नजिकिंदै गएँ | एक दिन उसले धर्मपरिवर्तन गरेर इसाई हुन आग्रह गर्यो | मैले उसको कुरा टार्न सकिन | उसको मित्रतामा निकै गलेको थिएँ | अन्त्यत: एकदिन इसाई बने |

अनि, मेरो परिवारसंग मेरो सम्बन्ध विग्रियो | परिवार र समाजको विद्रोहमा परें | मसंग उसंग सङ्गत गर्नु र चर्चका मान्छेहरूसंग सम्बन्ध बढाउनु वाहेक विकल्प रहेन | घर र परिवारको वहिस्कारमा पर्दा "प्रभुको मान्छे वन्दा प्रभु बाहेक सबैले त्याग्ने खतरा हुन्छ नै, तिमीलाईल प्रभुले प्रगाढ प्रेम गरेका छन्" भनेर सम्झाए | मैले विश्वास गरें |

मैले बीएस्सी गरें | त्यसपछि चर्चले नै जर्मनीमा पढ्ने ब्यबस्था मिलेदियो | मैले जर्मनबाट विद्यावारिधि गरें | मेरो धर्म-प्रचारमा रुचि थिएन तर चर्चले धर्म-प्रचारका लागि दवाव दियो - नेपालमा | मैले स्वीकार नगरेपछि केन्या पठाइयो | मैले तीन वर्ष धर्मप्रचारक भएर काम गरें |

त्यसपछि पुन: जर्मनी फर्केर अध्ययन र काम गर्न थालें | मैले हिन्दू, बौद्ध तथा अन्य धर्मका कितावहरू पढ्न थालें | यस क्रममा मैले बुझें कि हिन्दू धर्म नभएर समग्र जीवन शैली रहेछ | विश्वका धर्महरू व्यक्ति विशेषले आरम्भ गरेका रहेछन र धार्मिक मान्छेहरू उसको आदेश मान्न बाध्य हुँदा रहेछन् | धार्मिक कितावको आदेश, आरम्भ कर्ताको आदेश तथा चर्च वा मुल्लाको आदेश नमान्नेहरू नास्तिक हुने रैछन् ?

तेसपछि मेरो अभिरुचि प्राचीन हिन्दु ग्रन्थमा वढ्यो | मैले जर्मनीमा अनुवाद गरेका वेद, उपनिषद तथा अन्य ग्रन्थहरू पढ्न थालें | पहिले-पहिले हिन्दूहरूको धार्मिक ग्रन्थ पनि वेद-वाहेक अरु के नै होला र जस्तो लाग्थ्यो ? पढ्दै गएपछि बुझें - हिन्दूको धार्मिक र सांस्कृतिक जीवन बुझ्न एउटा किताव होइन समग्र पुस्तकालय नै पढ्नु पर्ने रहेछ |

म बाइबलको किताव भित्र कैद थिएँ | मेरो चिन्तन बाइबलको एउटा किताव परिपरि सीमित थियो | मैले बाइबलको ब्याख्या गरिएका हजारौं किताव पढेको थिएँ | ती सबै कितावको उद्देश्य बाइबलको ब्याख्या गर्नु बाहेक केही थिएन | ती सबै केवल बाइबलका विषयमा मात्र लिखिएका थिए |

मैले हिन्दू साहित्य पढ्न थालेपछि मात्र बुझें - हिन्दू जीवन दर्शनको उठान वेदहरूबाट भए पनि त्यसमा कैद थिएन | धार्मिक बन्नका लागि वेद पढ्नै पर्ने अनिवार्य थिएन | सबै धार्मिक-पुस्तकहरू केवल धार्मिक मात्र थिएनन् | आयुर्वेद, विज्ञान, ज्योतिष, दर्शनआदि सबै तेसमा समेटिएका थिए | यी सबै कुराले म अचम्ममा पर्दै गएँ |

हो, मैले हिन्दू ग्रन्थहरू पढ्न थाल्दा जातपात, महिलाआदि खराव विषयहरू संकलन गरेर इसाई धर्मलाई फैलाउन सजिलो हुन्छ भन्ने तत्थ्यलाई सघाउन गरेको थिएँ | तर पछि मेरो चिन्तनको दरिद्रताबाट दुखीत भएँ | मैले एतिधेरै विषयवस्तुलाई छोएका कुनै विषय पढेको थिइन | अनि, मेरो अभिरुचि मूल संस्कृततिर ढल्कियो | मैले आफ्नो देश, गाउँ र संस्कृति सम्झिएँ |

मैले ती गुरूहरू सम्झिएँ - जसले एस्ता महत्वपूर्ण तथा विशाल साहित्यको प्रतिनिधि बनेर काम गरिरहेका छन् | यदि हाम्रो सरकारले कोर्षमा यी महत्वपूर्ण साहित्यहरू समावेश गरेर पढाउने, गुरूहरूले यिनको अर्थ बुझाउने हो भने कुनै मान्छे किन इसाई बन्थ्यो ? म ठोकुवा गरेर भन्छु, यदि मैले पढेका हिन्दू साहित्य मध्ये एउटा पुस्तकको पनि बाइबलझैं प्रचारप्रसार गर्ने हो भने विश्वमा नै इसाई पन्थको अस्तित्व नै संकटमा पर्छ | हाम्रो सरकार र हाम्रा गुरूहरूले एतिबिध्न महत्वपूर्ण कुरा किन नबुझेका होलान् ? ऋषिमुनिका यी धरोहरका विषयमा नेपालीहरू निकै गम्भीर हुनुपर्छ |

म अहिले पनि इसाई नै हुँ | मेरी पत्नी, मेरो छोराछोरीहरू इसाई नै छन् | मैले जवसम्म हिन्दू ग्रन्थहरू पढेको थिइन, हिन्दू सांस्कृतिक जीवनका धेरै विषयहरूसंग निकै घृणा गर्थें | कुनै वेला सम्पूर्ण नेपाल नै इसाई-देश भएको सपना देख्थें र त्यो सपना साकार कसरी पार्न सकिन्छ भन्ने चिन्तन गर्थें | धेरैं नेपाली इसाईहरू एस्तै सपना देख्छन् | किनभने बाइबल र युरोपेली मुलुकहरूका धर्मप्रचारकहरूले एस्तो सपना निर्माण गर्ने सक्ने क्षमताको प्रयोग गरेका हुन्छन् | एस्तो सपना नेपालीहरूले देखेका होइनन्, एस्तो सपना देख्ने चश्मा युरोप तथा अमेरिका र भारतबाट आयात गरिको हो |

एस विषयमा मैले नेपालबाट जर्मन र युरोप जाने नेपाली विश्वविद्यालयका प्राध्यापकहरूसंग कुरा गरें तर उहाहरू कत्तिपनि सिरियस भएको भेटिन | उहाहरू केवल “राम्रो छ गर्नुपर्छ” भन्नु हुन्छ | उहाँहरूको यो भोली मेरा हजुर वाको “चाइने” थेगो भन्दा बढी होइन भन्ने बुझ्न मलाई धेरै समय लाग्यो | हामी क्रिश्चियनहरू आफ्नो परम्परा र धर्मका विषयमा निकै सिरियस हुन्छौं | कुनै नया समस्या आउँदासाथ हामी वहस गर्छौं र विश्वब्यापीरूपमा त्यसको समाधानका लागि पहल गर्छौं | तर नेपाली विश्वविद्यालयहरू आफ्नोघरका रैथाने विषयवस्तु र सम्पत्तिको कत्तिपनि वास्ता गर्दैनन् | आफ्नै विषयवस्तुमा पनि विदेशीहरूको भनाई वा लेखाइलाई प्रमाणित मान्ने अनौठो रोग नेपाली विद्वानहरूमा गहिरोसंग गढेर बसेको छ |

म नेपाल फर्केर संस्कृत विद्वानहरूसंग सम्पर्क गरिरहेको छु | उहाहरू मेरो प्रश्न भन्दा पनि मेरो युरोपेली बसाईसंग बढी प्रभावित भएको देखेर दिक्क लाग्छ | मलाई थाहा छ, मेरो संस्कृतको पढाई र बुझाई सीमित हुनेछ तर पनि मलाई प्राचीन संस्कृत ग्रन्थहरूप्रतिको जिज्ञासा निकै बढेको छ | मैले यी प्राचीन साहित्यको एउटा सानो अंश पनि छिचोल्न सक्दिन भन्ने तत्थ्य राम्ररी बुझेको छु | अहिले मेरो मनमा “केही विद्यालयको स्थापना केवल संस्कृत साहित्य पढ्न, पढाउन, अनुसन्धान तथा वादविवाद गर्नका लागि मात्र स्थापित हुनुपर्छ | एस्ता संस्थाहरूको संचालन केवल “सिरियस-विद्वान”हरूको हातमा हुनुपर्छ | राजनैतिक शक्तिहरूले तिनको विकास तथा विस्तारमा सहयोग गर्ने काम वाहेक केही गर्न हुँदैन |

अनि, मैले धेरै गुरुहरूलाई सोधें – म पुन: हिन्दू धर्ममा फर्कन चाहन्छु, तेसका लागि म के गरूँ ? धेरैजसोको उत्तर कि शास्त्रीय हुन्छ कि आफ्नो शिष्य वनाउनेतिर लक्षित हुन्छ | निश्चयनै, हिन्दू बनाउने/बनाइने विषय होइन | सबै चेला-चेली बन्ने अभिरुचि पनि राख्दैनन् | म पुन: हिन्दू धर्ममा फर्कन चाहन्छु | मैले जुन परिवेशमा धर्म परिवर्तन गरें त्यो सन्दर्भ आज पनि वदलिएको छैन | धेरै मान्छेहरू आफ्ना प्रश्नहरूको भरपर्दो र चित्तबुझ्दो उत्तर नपाउंदा धर्म परिवर्तन गर्छन् | केही मान्छेहरू जातीय थिचोमिचोबाट मुक्त भइने लोभले धर्म परिवर्तन गर्छन भने केही मजस्तै परिवन्दमा परेर धर्म-परिवर्तन गर्छन् | तर धेरैजसो गलत सूचना र प्रलोभनमा पारेर परिवर्तित हुन्छन् |

यदि परिवर्तिहरूलाई सही सूचना र आफ्नै धर्म र संस्कृतिलाई मान्नेहरूसम्म आफ्नो धर्म-संस्कृतिको महत्व र गहिराईको सुसमाचार स्पस्ट रूपमा पुग्ने हो भने कसैले पनि धर्म-परिवर्तन गर्दैन | धेरै मान्छेहरू पुन: आफ्नै पुरानो रैथाने धर्ममा फर्कन लालायित हुन्छन् | हामीले उनीहरूसम्म सहि तवरले आफ्ना धर्म-संस्कृतिका महत्वहरू तार्किक तथा विश्वासिलो तरिकाले पस्कन सक्नुपर्छ, जान्नु पर्छ | यहाँ बुझ्नुपर्छ कि एक पटक धर्म परिवर्तन गरेको व्यक्ति आफ्नो मूलधारसंग काटिएको हुन्छ | जवसम्म उक्त व्यक्ति वा समूहले आफ्नो रैथाने धर्म-संस्कृतिमा फिर्ता हुँदा सम्मानको हुन्छ भन्ने सुनिश्चित हुँदैन, तवसम्म फिर्ती सजिलो हुँदैन |

मैले जव गुरूहरूसंग कुरा गरें उहाहरूले विभिन्न कर्मकाण्डको कुरा गर्नुहुन्छ | हो, फिर्तीका लागि सामान्य कर्मकाण्ड होलान् र ती सम्पादन हुँदा आत्मविश्वास बढ्छ तर व्यक्तिगत रुपमा परिवर्तित व्यक्ति वा समुहको निकै ख्याल गर्नुपर्छ | उनीहरूलाई सनातन धर्मअन्तर्गत पर्ने जुनसुकै धार्मिक वा सांस्कृतिक कार्यक्रममा छुटाउनु हुँदैन | एस्तो सम्मानले आत्मविश्वास बढ्छ | हिन्दूहरूमा एस्तो सामाजिक संस्कृतिको अझै विकास हुनुपर्छ | एसले मेरो हिन्दूत्व बलियो हुन्छ | मैले छोडेर आएको धार्मिक तथा सांस्कृतिक परिवेशको न्यास्रो यहाँ हुनुहुँदैन | तर मेरो लागि तेस्तो हुँदैन | मेरो जन्म नै हिन्दु-परिवारमा भएकोले मसंग प्राकृतिक रूपमा हिन्दू विद्यमान तर परिवर्तित इसाई-आत्मा पनि मसंग छ |

मैले देखेका र भेटेका ९०% परिवर्तित इसाईहरू प्रलोभनमा परेर परिवर्ति भएका छन् तर मैले कुनै पनि परिवर्तित हिन्दू प्रलोभनमा पारेर/परेर हिन्दू बनेको भेटेको छैन | धेरैजसो हिन्दू धर्म अंगालेका पूर्व क्रिश्चियनहरू शिक्षित, आर्थिक रूपमा आत्म-निर्भर र शास्त्रहरूको अध्ययन गरेर हिन्दु बनेका छन् | मैले भनिसकें – सिरियस भएर वैदिक साहित्यहरूको अध्ययन/ अध्यापन गर्ने जुनसुकै व्यक्ति पनि हिन्दू बन्छ नै | वैदिक साहित्यको विशेषता नै यही हो | मैले जव वैदिक साहित्यहरू पढ्न थालें, म जन्मिएको पारिवारिक धर्मको गौरवले मेरो छाति फुल्न थाल्यो र अहिले म पुन: आफ्नै धर्ममा फर्कने निश्चय गरेको छु |

तर म पुन: हिन्दू धर्ममा फर्कन चाहन्छु, तेसका लागि मैले के गर्नु पर्छ ? भन्ने प्रश्नको उत्तर त चाहन्छु नै | यस विषयमा गुरूहरूको के छ सुझाव ? जिज्ञासुलाई हामीले के भन्नुपर्ला ?

(copyright article)

नेपालको वनारस : पर्वत

स्व. स्वामी प्रपन्नाचार्य (कालेराईले) कार्तवीर्योदय महाकाव्यको भूमिकामा लेखेका छन् "तत्कालीन पर्वतराज्य विक्रमको सोह्रो शताब्दिपछिको चार शताब्दिसम्म नेपालको काशी बनेर रह्यो | रामपति, उमापति, हरिराम, शिवराम, प्रेमनिधिआदि विद्वान एस क्षेत्रका विभूति हुन् | जसरी छिमेकी राष्ट्रमा नेपालीहरू हजारौंवर्षदेखि पढ्न जाने गर्ने परम्परा छ, तेसैगरी पर्वतले पनि नेपालीहरूका लागि काशी कै काम गरेको थियो | कुनै समय विद्याको क्षेत्रमा पर्वत काशी नै वरावर रहेको इतिहास नेपालीले भुल्नुहुँदैन |"

स्मरण रहोस्, पर्वतको कुश्मामा (या बाग्लुंगको बलेवा)मा जन्मेका महाकवि विसुकृतिदत्तसुरिले लेखेका संस्कृतका करिव ३४ बटा प्रगाढ किताव लेखेका थिए त्यस मध्ये एउटा कार्तवीर्योदय महाकाव्य नामक पुस्तकको खोज गरेर स्वामी प्रपन्नाचार्यले सम्पादन गरेका थिए र यो पुस्तक प्राज्ञ प्रतिष्ठानले वि.स.२९५१ सालमा छापेको थियो |

यो पुस्तक पढेपछि मैले निकै गर्वको अनुभव गरें साथै पूर्वमा जन्मेका राईले पर्वतेहरूलाई लगाएको गुणका लागि आभार व्यक्त गरें | प्रपन्नचार्य जीवित रहेको भए पर्वतेहरूका तर्फबाट अभिनन्दन नै गरिन्थ्यो होला |

पश्चिमाहरूको इतिहासका भर परेर धेरैजसो नेपाली बौद्ध र तथाकथित विदेशीहरूले आफ्नो फाइदाका लागि विज्ञ भनेर किनेका नेपाली मूलका विद्वानहरूले सन् ८०० तिर श्रीशंकराचार्यले काठमाडौँका बौद्धहरूलाई पराजित गरेर बौद्ध-पुस्तकालयमा आगो लगाएर बौद्धहरूको बर्चश्व मासेका थिए भन्ने आरोप लगाउँछन् |

बास्तविक तत्थ्य के हो भने भारतको तक्षशीला र नालन्दाका विश्वविद्यालयहरूमा आक्रमण गरेर मोहम्मद गजनवीले सबै थोक नष्ट पारेको थियो | तेसै बखत केही श्रमण र ब्राह्मणहरूले आफुले सक्ने हस्तलिखित कितावहरू बोकेर भाग्ने क्रममा गण्डकी बेसिनको प्रयोग गरेका थिए |

तेस बखत भारतेली तीर्थालुहरू शालीग्राम खोज्न र मुक्तिनाथको दर्शन गर्न जान्थे | गण्डकीको खोंचमा भएको हुँदा मुस्लिम आक्रमणकारी बाट सबैभन्दा सुरक्षित रहेको ठानी श्रमण र ब्राह्मणहरूले गण्डकी-बेसीन अर्थात् हालको पाल्पा, पर्वत, वाग्लुंग तथा म्याग्दी क्षेत्रलाई शास्त्रहरूको सुरक्षा गर्ने र तेसको शिक्षा दिने काम गरेका थिए |
त्यसमा पनि पर्वतमा रहेका ठूलाठूला फाँटहरू र त्यहाँ फाल्ने अन्नले तिनलाई सघाएको हो | पर्वतेली मल्ल राजाहरू आफैमा संस्कृतका प्रेमी तथा विद्वान भएको नाताले पनि भागेर आएका विद्वानहरूले त्यहाँ सजिलैसंग आश्रय पाएको हुन्छ | खासगरी, पैयुँ, बिहादी, मोदीवेणी, वेनी, ग्यादी, पांग, बलेवाआदि क्षेत्रहरू संस्कृत विद्याका लागि निकै प्रसिद्ध थिए |

पछि, काठमाडौँ उपत्यकातिर यहीं बाट पुस्तकहरू बोकेर विद्वानहरू गएको र चारैतिरबाट पर्वतले घेरेको हुँदा यसलाई सुरक्षित ठानेर पुस्तकहरू पशुपति, पाटनमा पुस्तकालय बनाएर विद्याको प्रचार गरेको भन्ने मत अनुसन्धाता डा. लक्ष्मी खतिवडाको रहेको छ |

यहाँ मैले उल्लेख गर्नैपर्छ कि काठमाडौँका पुस्तकालयहरू जलाउने काम सन् १३०० तिर बङ्गालको मुस्लिम आक्रमणकारी गयासुद्द्दीन तुगलकले गरेको हो | उसले त्यस बखत पुस्तकालय आगो लगाएको र ती पुस्तकालयहरू २८ दिनसम्म जलिरहेको व्योहोरा इतिहासले प्रमाणित गरेको हो |

गयासुद्दीनले बौद्ध-चैत्य तथा मन्दिरहरू भत्काएर सुन, हिरामोती लुकेको थियो र तेसै बखत पशुपतिनाथको लिंगसमेत तोडेको थियो | हाल पशुपतिनाथको लिंग पुननिर्मित हो भन्ने विद्वानहरूको मत छ | आचार्य शंकरलाई दोष दिनेहरू विदेशीहरूका दास हुन् अथवा अबुझ हुन् |

दुखको कुरो त के भने नालन्दा र तक्षशीलाबाट ज्यानको माया समेत नगरी श्रमण तथा ब्राह्मणहरूले गण्डकीको खोंच (पर्वत)मा जोगाएको शास्त्रलाई मुस्लिम आक्रमणकारी गयासुद्दीनले काठमाडौंमा जलायो | तेसमा बौद्ध-साहित्यमात्र होइन पाली, संस्कृत (हिन्दू) ग्रन्थ पनि जलेर खरानी भए | अल्पज्ञहरूले तेसको दोष आचार्य शंकरलाई दिंदैछन् जसको विषयमा कुनै पनि काठमाडौँ उपत्यकाका बज्रयानी विद्वानहरूले उल्लेख गरेको भेटिन्न | तेस्तो छ भने प्रमाण देखाउन चुनौती दिन्छु |

तक्षशीला र नालन्दाबाट बोकेर ल्याएका बौद्ध, जैन तथा हिन्दू ग्रन्थहरू नेपाली कागजमा उतार्ने काम पर्वतका विद्वानहरूले गरेकोले सबै साहित्य काठमाण्डौमा मात्र खुम्चिनु परेन | पर्वतेली विद्वानहरूका घरमा ती सुरक्षित रहे र पुन: वि.स. १६०० तिर पुन: काठमाडौंका पुस्तकालयमा पुस्तकहरू एकत्रित भए | तर सबै पुस्तकहरू गण्डकी-मैदानबाट आएका हुन् भन्न सकिन्न |

तै भएर होला, स्वामी प्रपन्नाचार्यले पर्वतलाई दोस्रो "काशी" सम्बोधन गरे | आज पर्वतमा संस्कृतका केन्द्र छैनन् तर पर्वतेली विद्वान् डा.रेग्मीका अनुसार २०२८ साल,मा पर्वतमा ४८ बटा मा.वि. थिए जवकि छिमेकी बाग्लुंग जिल्लामा केवल ९ बटा | एसले पनि पर्वत सधैं विद्याको क्षेत्रमा अग्रणी रहेको तत्थ्य प्रमाणित हुन्छ | पर्वतले सनातनी त बौद्धहरूको संरक्षणमा ठूलो गुण लगाएको छ |

पर्वतेलीहरूले (बाग्लुङ, स्यांग्जा, गुल्मी, कास्की, अर्गाखाँची, म्याग्दी) आफ्नो यो गौरवपूर्ण इतिहासको रक्षा गर्न पहल गर्नुपर्छ | कर्मकाण्डी हिसावले होइन एउटा अनुसन्धाताका रूपमा यी क्षेत्रमा लेखिएका र सुरक्षित गरिएका प्राचीन पाली तथा संस्कृत साहित्यको खोज तथा प्रकाशनतिर अग्रसर हुनुपर्छ | तेसै पनि प्रकृतिले पर्वतलाई नेपालको मध्यविन्दूमा पारेको छ भने नक्सा पनि झन्डै नेपालसंग मिल्दो छ | एस्तै इतिहास अन्य क्षेत्रको हुनसक्छ तिनको खोज गर्नुपर्छ |

आज पनि पर्वतका गण्डकीको काखमा फैलिएका पर्वतका फाँटहरू विश्वविद्यालय स्थापनाका लागि सबैभन्दा उत्तम छन् र पर्वतेलीहरूको प्राचीन इतिहासले समेत पर्वतले विश्वभरी ज्ञानको नेतृत्व गर्न सक्छ भन्ने साहस दिन्छ | अवको पालो आफ्नो गौरव चिन्ने र त्यो गौरवस्थापित गर्न पर्वतलाई पुन: विद्याको केन्द्र बनाउनेतिर पहल गर्नुपर्छ |

विवाद कि शास्त्रार्थ ?

श्रीमद्भगवत-गीताका संस्कृतबाट नेपालीमा धेरै अनुवाद भएका छन् | ती अनुवादहरू अनुवादको आफ्नो ज्ञान, भक्ति र समर्पणका आधारमा धेरै व्यक्तिहरूले गरेका छन् | कुनै पनि अनुवाद १००% जस्ताको तस्तै गर्न सम्भव हुँदैनन् | भावहरूको अनुवाद गर्न सकिन्न, बुझाई र अन्तप्रज्ञाको अनुभूतिको अनुवाद हुँदैन |

अनुवादहरू सबैका उस्तैउस्तै हुन्छन् | तर सम्प्रदायमा आस्था राख्नेले आफ्नो सिद्धान्तको आँखाले गीता वा अन्य शास्त्रहरू पढ्न खोज्नु र तेसैअनुसार तेसको ब्याख्या गर्नु अस्वाभाविक होइन | एसमा मेरो विमति छैन |

तर जव कुनै सम्प्रदायका मान्छेले आफुले अनुवाद वा ब्याख्या गरेको सबैभन्दा सैद्धान्तिक, प्रमाणिक अन्यले अनुवाद गरेको वा ब्याख्या गरेको श्रीमद्भगवत-गीता अप्रमाणिकभन्दै अपमान गर्छन् | यो स्वार्थी ब्यबहार हो |

सनातन धर्मले सबैलाई आफ्नै ठान्छ र सबैले आफुले अनुभूति गरेको विषयवस्तु व्याख्याका रूपमा प्रस्तुत गर्ने स्वतन्त्रता प्रदान गर्छ | आफ्नो गोरुको सय टक्का भन्ने संस्कृति सनातन धर्मको पटक्कै होइन |

यदि अनुवादमा त्रुटी छ भने तेस्को मित्रतापूर्वक विचारआदानप्रदान गर्नुपर्छ | अनुवाद वा ब्याख्याअसंग असहमत हुँदा शास्त्रार्थ गर्ने पवित्र बाटो छँदैछ | तर एकआपसमा हिलो छेप्दा विधर्मीहरूले मजा लिन्छन् | सनातन धर्मको ह्रास हुन्छ |

श्रीमद्भगवत गीतामा कर्म, भक्ति, ज्ञान, बैराग्य, योगआदिको अत्यन्त उन्नत सूत्रात्मक ब्याख्या छ | विद्वानहरूले आफ्नो गुण, व्यक्तित्व तथा ज्ञानअनुसार त्यसको ब्याख्या गर्छन् | लोकमान्य तिलकले गीताको कर्ममुखी ब्याख्या गरे, प्रभुपादले भक्तिपरक, गान्धीले भक्ति र कर्मपरक तथा मदनमोहन मालवीयले ज्ञानपरक तथा आचार्य शंकरले वैराग्य तथा ज्ञान परक ब्याख्या गर्नुभयो

गीताका हजारौं अनुवाद छन् | कोमल-गीता नेपालीमा अनुदीत सरलीकृत गीता हो भने सामान्य अनुवादहरू करिव १४३ बटा रहेका छन् | तैपनि गीताको अनुवाद हुँदैछ र हुनुपर्छ |

श्रीमद्भगवत गीता मात्रै किन सनातन वैदिक संस्कृतिमा आध्यात्मिक शास्त्रहरूका धेरै ग्रन्थ छन्, अन्य ग्रन्थहरू पनि नेपालीमा अनुवाद गरेर प्रकाशन गर्नुपर्छ | इनै ग्रन्थहरूमा हाम्रो जरोकिलो लुकेको छ जसबाट हामीले विश्वलाई प्रेरणा प्रदान गर्न सक्छौं |

यहाँ एउटा वास्तविक प्रसंग उल्लेख गर्नु राम्रो हुन्छ | एक पटक महात्मा हवाईजहाजबाट यात्रा गर्दैहुनुहुन्थ्यो | उहाँसंगैको सीटमा एकजना इसाई पन्थका मानिस हुनुहुन्थ्यो | यात्राका क्रममा यी दूई बीच धार्मिक विषयमा एस्तो छलफल भयो :

मान्छे "हाम्रो धार्मिक ग्रन्थ बाइबल हो र हामी सबै कुरा बाइबलका आधारमा गर्छौं | त्यो एकमात्र छ | तपाईंको धर्मग्रन्थ कुन होला ?

महात्मा "हाम्रो धर्मशास्त्रका विषयमा जान्नका लागि तपाईं मेरो पाहुना बन्नुपर्छ | किनभने मेरो पुस्तकालय वैदिक सनातन धर्मका ग्रन्थहरूले भरीभराउ छ |"

"तपाईंहरू एउटा कितावमा चल्ने भए पनि हजारौं सम्प्रदायमा विभाजित हुनुहुन्छ र एकअर्कालाई अधार्मिक भन्नुहुन्छ तर हामीसंग हजारौं धार्मिक पुस्तक भए पनि हामी एकअर्काको सम्मान गर्छौं र आ-आफ्नोपनबाट भगवानको बाटो प्राप्त गर्न सकिने कुरा स्वीकार्दै सहकार्य गर्छौं |"

सबैका अनुवाद वा ब्याख्याहरूको अध्ययन गरौँ | तिनको स्वाध्याय गरौँ | ती सबैबाट प्राप्त आत्मचेतनाको प्रकाशमा आफुले पनि सत्यको बाटो पहिल्याउ र अरूलाई पनि सत्यको बाटो खोज्न मदत गरौँ | आत्म कल्याण गरौँ अरूलाई पनि त्यसतिर बढ्न प्रेरक बनौं |

तर गीता चाहिं खोजीखोजी पढौं र पढ्न लगाउँ |
-------------------------
वैदिक सनातन धर्मंका अनुयायीहरू शास्त्रार्थ गर्छन्, एकअर्काको अस्तित्वलाई अस्वीकार गर्ने कुनै क्रियाकलाप गर्दैनन् | नेपालीहरूको जरोकिलो यिनै ग्रन्थहरूमा छ | उत्सुकतापूर्वक प्राचीन साहित्य पढौं र पढ्न प्रेरणा दिऊ |