Tuesday, September 25, 2018

सेलेब्रेटी हुनुको पीडा


सेलेब्रेटी हुनुको पीडा 
एक
उनी नेपालमा नाम चलेकी हिरोइन हुन् | उनीसंग गाडी, घर, आफुलाई खर्च गर्न पुग्ने पैसा छ |उनले गहभरी आँसु काडेर मसंग भनिनन् "हरेक पल फेनहरूले उनको चासो राखछन् | तर श्रीमान्ले भने कुरै बुझ्दैन | एकै पेसामा लागेको र चिनेजानेको भनेर प्रेम विवाह त गरियो | तर विवाहपछि सबै थोक बदलिएको छ | हामी वीच एकआपसमा अविश्वास, घृणाम तथा देखेको नदेखैं गर्ने प्रवृति बढेको छ | हामी पतिपत्नी भएर पनि पतिपत्नी होइन प्रतिद्वन्दीको जीवन बाँचिरहेका छौँ | केवल "फेनस्"मा हाम्रो क्रेज कम नहोस् भनेर संगै हिड्छौ, मुस्कुराउंछौं | मेरो जीवन नर्क छ | जीवन खानु न ओकल्नु भएको छ |

दुई 
 महँगो ठाउँमा ठूलो घर छ, गाडी छ, नोकर चाकर छन् | राम्रो जव छ | चालीसौं वसन्त पार गर्दै गरेका तिनले आँखाबाट आशु वगाउँदै भने "उनी सामाजिक कार्यक्रता हुन् | देश-विदेश जान्छिन् | राज्यका सबैठाउँमा तिनको पहुँच छ | सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक तथा परम्परागत पारिवारिक मान्यताप्रति उनको कुनै सम्मान छैन | उनको मन, मस्तिष्कमा "पुरुष विभेद" हो भन्ने भरिएको छ | उनी अरूका लागि आदर्श होलिन्उतर म र यी छोराछोरीका लागि विष नै हुन् | उनी सधैं गुनासोमात्र गर्छिन् | कुनै पनि कुरामा उनी खुसी देखिन्न् | मेरो आवश्यकता केवल बालबालिका हुर्काउन र उनको शारीरिक भोक मेटाउने मात्र हो | उनकै लागि मैले आफ्नो युएनको जागिर छोडें तर उनीले मलाई बुझिनन् | साच्चिकै भन्ने हो भने जिउने रहर नै सकिएको छ |


तीन 
"मैले नियमित रूपमा तिनले लेखेका लेखहरू, कितावहरू किनेर पढ्थें | मैले सधैं उनलाई आफ्नो आदर्शको रूपमा कल्पना गर्थें | एउटा कार्यक्रममा भेट भयो | माया बस्यो र विवाहपनि भयो | तर विवाह गरेपछि मात्र थाहा भयो, ऊ निकै अभिमानी, अर्काको कदर नगर्ने, धेरैसंग शारीरिक सम्वन्ध रूचाउने र कसैको पनि पर्वाह नगर्ने मान्छे रहेछ | विवाह गर्ने निर्णय मेरो थियो | तेतिविध्न राम्रो साहित्य सृजना गर्ने मान्छे एतिबिध्न निष्ठुरी हुन्छ भनेर मैले कल्पना पनि गर्न सक्दिन | म उसको लागि केवल यौनसुख दिने भाँडो हुँ | उसको प्रसिद्धि नै मेरो लागि घांटीको पासो बनेका छन् | यो मान्छेसंग न केटाकेटी सुख पाए, न मैले सुख पाएँ न उसका आमावुवाले नै"- उनी रोएको देखेर मैले पनि आफ्ना आँशु थाम्न सकिन |
...........................................................

मसंग भेटेका केही सेलिब्रेटी र तिनका आफन्तको यो अनुभव हो | एस्ता सेलेब्रेटीहरूमा नायक-नायिका, लेखक, चिकित्सक, वकिल र खेलाडीहरू छन् | तर यिनको संसार हामीले सोचे र विचारेझैं सरल छैन | एउटा विषयमा योग्यता प्राप्त गरेर "सेलेब्रेटी बन्नु राम्रो कुरा हो | विश्वका मान्छेका बीचमा चिनिनु राम्रो कुरा हो | आफ्नो परिवार, समाज र देशले तपाईंलाई "फोलो" गर्नु धेरै राम्रो कुरा हो | धन-सम्पत्ति कमाउनु, हर-हमेशा चर्चामा रहनु र धेरैले चाहेको "व्यक्ति"मध्ये पर्नु मनासिव नै हो | तर मसंग सहयोगका लागि आउनेहरूमा प्रसिद्ध डक्टर, अभिनेता, राजनैतिक व्यक्तित्व तथा तिनका आफन्त थिए र समस्याहरूको किसिम र ओरिजिन पनि फरक थियो |

उपरोक्त मान्छेहरूलाई भेटेपछि एउटा प्राकृतिक मान्छेको रूपमा मलाई लाग्यो - अहंकार, व्यस्तता तथा गलत-सङ्गतले गर्दा "सेलेब्रेटी"हरू मानसिक रूपमा सधैं पीडित रहने मध्येका प्राणी हुन् | सबै थोक हुन्छ तर उनीहरु मध्ये धेरैजसोको पारिवारिक जीवन हुँदैन | सेलेब्रेटीका धेरै फेन त हुन्छन् तर मिठो माया गरेर गाली गर्ने कोही हुँदैनन् | मायाको गीत गएर अरूलाई नचाउनेहरूको आफ्नै जीवन खल्लो हुन्छ |

तर तपाईंले मेहेनत गरेर कमाएको नाम, दाम नै तपाई की पत्नी, तपाईंलाई माया गर्ने पति, आफन्त वा परिवारलाई जोड्न सकेन भने त्यो चाहिं विडम्वना नै हो | अथवा यश र सम्पत्तिका लागि नै पतिपत्नीको प्रेम, आमाबुवाको आशिर्वाद र साथीसंगीको "मिठोपन" छोडियो भने दोस्रो विडम्वना हो | धनाढ्य हुँदैमा धेरैले चिनेको हुँदामा "आफन्त' छोडेर स्वच्छन्दतातिर उन्मुख हुनु विडम्वनाको आरम्भ हो |

यो तेस्तो अवस्था हो जहाँ एउटा सेलेब्रेटी वा उसका "पति वा पत्नी"हरू धेरै मान्छेहरूसंग घेरिएर पनि एक्लो हुन्छ | धेरै मान पाएर पनि एकान्तमा अपमानित हुन्छ | घोर निराशामा रुल्मुलिएर पनि "फेनका" लागि भनेर मुसुक्क हाँस्छ | विचारो सेलेब्रेटी ! ठूलो घर हुन्छ तर गृहस्थी हुँदैन, ठूलो मान हुन्छ तर मर्यादा हुँदैन, सबैतिर चाहने हुन्छन् तर ती मध्ये एउटा पनि "मन" बुझ्ने हुँदैन | न विवाहको टुङ्गो हुन्छ न त पारचुकेको नै |

एउटा कमसल "सेलेब्रेटी"ले आफ्नो चारैतिर अरूको लागि प्रकाश र प्रेरणा तर आफु र आफ्नै पतिपत्नी, आफन्तहरूका लागि काँडाहरू फलाएको हुन्छ | थोरै मात्र सेलेब्रेटी भाग्यमानी हुन्छन् : जसले आफ्नै प्यारी पत्नी, आफ्नो प्रिय पति वा आफन्तका लागि पनि मायाका फूलहरू आजीवन बिच्छ्याउँन् सफल हुन्छ |

कहीं सेलेब्रेटीको अहंकारका कारण उनका पति/पत्नी पिडित छन् भने कहीं पति/पत्नीको अज्ञानले आपसमा पिडित छन् | तेसपछि उनीहरूसंग एउटा मात्र काम रहन्छ : एकअर्कालाई दोष दिने, आफ्नो कमजोरी अर्कोमा थुपारेर आत्मरति गर्ने ! बरू दोष दिन खर्चिने समय "पार्टनर"को असलपना खोज्न लगाएको भए सेलेब्रेटीपनमा सुगन्ध भरिने थियो |

समस्याहरू सबैका घरमा हुन्छन् | सबैका एकनासे समस्या हुँदैनन् | परिवारलाई समय दिन नसक्ने चिकित्सकले हप्तामा एकदिन भए पनि पतिपत्नी, छोराछोरी, आमावुवाको लागि समय निकाल्नु पर्यो | यो उनीहरूको लागि जतिधेरै आवश्यक छ त्यो भन्दा बढी तपाईंका लागि आवश्यक छ | बाबुआमाको प्रेम\पूर्ण बोली, पत्नी/पतिको मीठो सिकायत, छोराछोरीको न्यानो स्पर्शमा तपाईंले कमाएको लाखौंलाख रुपैयाको भन्दा बढी मूल्य हुन्छ | एस्तो मूल्य बुझ्न तपाईं नै परिवारसंग हुनुपर्छ |

परिवारले पनि बुझ्नुपर्छ "सेलिब्रेटी" हुनु सजिलो काम होइन | एउटा सेलेब्रेटीले समाज तथा राष्ट्रका लागि धेरै थोक बलिदान गर्न बाध्य हुन्छ | उसको व्यक्तिगत जीवन हुँदैन | न उसले सुख भन्न पाउँछ, न दुख | उसले केवल अर्काको लागि खट्नुपर्छ | उसले आफन्तको प्रेम, परिवारको माया यहाँसम्म कि निजीपन पनि समाजका लागि सुम्पिएको हुन्छ | यो सबै थोकमा उसको इच्छा नहुन सक्छ | उसले आफ्नो जीवनलाई "सामाजिक-पुतली" बनाउनु पर्छ | उसको नियति नै एस्तो हुन्छ |

जव हामीले "अरू ले के गर्यो र के दियो' तिर बढी ध्यान हुन्छ र 'मैले के गरें र दिएँ' भन्नेमा वास्ता हुँदैन अनि, पारिवारिक समस्याहरू आरम्भ हुन्छन् | एस्ता समस्याहरू देखा पर्दा साथ सम्बोधनको वातावारण तय गर्नुपर्छ | सेलिब्रेटीहरूको हकमा "आइस-ब्रेक' गर्ने काम तिनकै हुन्छ | किनभने निजले परिवारमा अन्यका तुलनामा बढी महत्व पाएको हुन्छ | एसको लागि सबैभन्दा उपयुक्त ठाउँ भोजनको टेवल नै हो |

समस्या त समस्या नै हो | तर समस्याको उत्थान गर्दा सकारात्मक तवरले उठान गरिएको छ भने समापन पनि सकारात्मक रूपमै हुन्छ | नकारात्मक रूपमा अर्थात् कसैलाई ब्लेम गर्दै समस्याको उठान गर्दा समस्या अझैं बल्झिने हुन्छन् | सानो बोली, मीठो सम्बोधन, मबाट कुराको उठान र सद्भावको याचना - यी कुराले सकारात्मक संदेश जान्छ | वस, बोल्ने वा पहल गर्ने मान्छेले कुनै हालतमा पनि आफ्नो होस् गुमाउनु हुन् हुँदैन | वेहोसी नै सबै समस्याको जड हो |

सेलिब्रेटीको कामको प्रकृतिअनुसार समस्या पनि फरक-फरक हुन्छन् | तर समस्याहरू मध्ये सबैभन्दा गम्भीर चाहिं "परपुरुष वा परस्त्री"संग लागेको छ भन्ने आरोप हुन्छ | नेपाली समाजको सांस्कृतिक बनवटअनुसार एस्ता आरोपहरू निकै दुखदायी, पीडादायी हुन्छन् | केही आरोपहरू सत्य हुन्छन् भने केही आरोपहरू शंकाका आधारमा मोटाएका हुन्छन् | तर हामीले बुझ्नुपर्छ कि अनैतिक सम्बन्ध सजिलो हुँदैनन् | परिवार, समाज तथा आफ्नै व्यक्तित्वलाई नाश गर्ने बाटोतिर नगएकै राम्रो | यो लेख पढ्नेले आइन्दा करेक्सन गर्न सक्नुहुन्छ |

हरेक मान्छेले प्राकृतिक रूपमा भएको "भूल" स्वत: अग्रसरता लिएर स्वीकार्छ र सुधार्छ | तर भूललाई "वहाना" बनाउनेहरूले सधैं गल्ती गरेको नाटक गर्छन् | उनीहरू आफुलाई सुधार्न नै चाहन्नन् | हामीले बुझ्नुपर्छ - तपाईंको गल्तिको मूल्य परिवारले चुकाउनु त पर्छ नै तपाईं स्वयं पनि एसबाट पिडित हुनुहुन्छ | लुतो कन्याएर खुसी प्राप्त हुँदैन न सुख नै पाइन्छ | आफैलाई ढाट्ने मानिस संसारको सबैभन्दा दुखी प्राणी हो |

घृणाको ठाउँमा प्रेम, अविश्वासको ठाउँमा विश्वास, अहङ्कारको ठाउँमा स्वाभिमान, लान्छनाको ठाउँमा सम्मान, अभद्रताको ठाउँमा शालीनता, देखावटीपनका ठाउँमा यथार्थता, असत्यका ठाउँमा सत्य, असहयोगका ठाउँमा सहयोग, असहजताका ठाउँमा सहजता तथा नकाराम्कताका ठाउँमा सकारात्मकता भए "सेलेब्रेटी"को पारिवारिक जीवन पनि साच्चिकै "सेलेब्रेटी" नै हुने थियो | हरेक सेलेब्रेटीले एउटा तत्थ्य बलियोसँग मनमा राख्नुपर्छ "तपाईंको आफ्नो परिवार छ, तेसलाई तपाईंको प्रेम, सरलता, सहजता र एउटा प्राकृतिक मान्छेको सधैं खाँचो छ र तपाईं स्वयंलाई पनि तेही खाँचो छ |"

मैले भेटेका र चिनेका केही (लेखक, कलाकार, राजनेता) सेलेब्रेटीहरूको अनुभव र कथा सुनेपछि |

(साभार गर्दा स्रोत खुलाउनु होला)

Saturday, September 22, 2018

गङ्गाबाट बोल्गासम्म

गङ्गाबाट बोल्गासम्म 
भारतीय वामपन्थी लेखक राहुल संास्कृत्यायनका साहित्यको नेपाली वामपन्थी विद्वानहरूमा निकै प्रभाव पारेको देखिन्छ | अझैं खरो शब्दमा भन्दा नेपालका बामपन्थी विचारकहरूले "सबैभन्दा वढी" उद्धरण गर्ने र परिचर्चा गर्ने मध्ये संास्कृत्यायनका पहिलो भारतीय वामपन्थी र दोस्रोमा देवीराम चट्तोपाध्याय पर्छन् |

वनारस र वृन्दावनमा रहेर संस्कृतको अध्ययन गरेका मोदनाथ प्रश्रित, बनारस हिन्दू विश्वविद्यालयमा दर्शनशास्त्र पढेका मदनमणि दीक्षित, बुटवलका गोपीरमण, विराटनगरका नारायण आचार्य र राजनीतिज्ञ वेदुराम भुषालमा प्राचीन संस्कृत र संस्कृतिको गहिरो प्रभाव देखिन्छ

उमेरको दृष्टिले हेर्दा मदनमणि दीक्षित सबैभन्दा बृद्ध भए तापनि दार्शनिक भएको नाताले उनले घटनाको विश्लेषण अलि बौद्धिक तवरले गर्छन् | उनले लेखमा संास्कृत्यायनकाको चर्चा त गरेको भेटिन्न तर "भोल्गा से गंगा तक" भन्ने कपोलकल्पित इतिहासमा उनका लेखहरू रुल्मुलिएका छन् | माधवी होस् अथवा उनका अन्य लेखहरू "साम्यवादी' सोचबाट उत्प्रेरित छन् |

मदनमणि दीक्षितले कपोलकल्पित (भोल्गा से गङ्गा तक) इतिहासको वरिपरी रहेर वेदको ब्याख्या गर्ने असफल प्रयत्न गरेका छन् भने सरस्वती सभ्यता मास्नेकाममा आर्यहरूको दोष देखेका छन् | यद्यपि उनको मनमा हिन्दू-सभ्यताप्रति ठूलो आस्था छ | आजभोली त झन् हिन्दू संस्कृतिको पक्षमा" वकालत गरिरहेका छन् | तर मदनमणि दीक्षितमा मोदनाथ प्रश्रितआदिले प्रस्तुत गरेको काल्पनिक इतिहास छैन | उनले सकेसम्म इतिहासलाई समाउने प्रयत्न गरेका छन् |

मोदनाथ प्रश्रित संस्कृतक विद्वान् हुन् | उनले संास्कृत्यायनकाबाट प्रभावित भएर नै "देवासुर संग्राम" भन्ने काल्पनिक काब्य लेखे तर बामपन्थी चिन्तनबाट प्रभावित नेपालीहरूले यसलाई "यथार्थ" ठाने | मानव महाकाव्य पनि यो भन्दा फरक छैन | उनी आफ्नो मार्क्सवादी सोच स्थापित गर्न वेद, उपनिषद् तथा पुराणका संस्कृत श्लोकहरूको बडो चतुरतापूर्वक अनर्थ गर्छन् | अर्को शब्दमा, उनले सक्ने भए सम्पूर्ण संस्कृत-रचनालाई वामपन्थी चिन्तन सिद्ध गर्न प्रयोग गर्थे |

मैले सुनेअनुसार बामपन्थी चिन्तक नारायण आचार्य, गोपीरमण उपाध्याय तथा वेदुराम भुषालको शैक्षिक पृष्ठभूमि पनि संस्कृत नै हो | यद्यपि अहिले सत्तामा रहेका अधिकाशं नेताहरू संस्कृत नै पृष्ठभूमि रहेको बुझिन्छ | अचम्मको कुरा के भने उपरोक्त सबै नेपाली बामपन्थी चिन्तकहरू हिन्दूराष्ट्र, हिन्दुत्व वा हिन्दूराजाको पक्षमा नभए पनि "हिन्दू संस्कृति नै सबैभन्दा मानवतावादी सभ्यता" भएकोमा गर्वगर्नु पर्ने पक्षमा छन् |

विद्वान मदनमणि दीक्षित र मोदनाथ प्रश्रित "नेपाल सांस्कृतिक हिन्दूराष्ट्र"का पक्षमा खुलेर लागि सकेका छन् भने खुलेर नबोले पनि गोपीरमण उपाध्याय र विष्णु प्रभात पनि एसैलाइनमा उभिएका छन् | प्रश्रित, प्रभात आदिले आफुलाई बौद्ध भनेर जोगाउन थालेका छन् भने गोपीरमण उपाध्यायआदिले हिन्दू धर्म त्यागेको घोषणा गरेका छैनन् |

तर यी सबैसंग मेरो एउटा साझा प्रश्न छ "भोल्गाबाट आर्यहरू गङ्गासम्म आउन सक्छन् भने गङ्गाबाट भोल्गातिर आर्य गएका किन हुन सक्दैनन्" र "वेद र उपनिषद्"मा भोल्गाको एकपटक पनि किन नाम नआएको र जताततै सिन्धू, गङ्गा सरस्वती कै नाम किन आएको ?"

जे-होस्, संस्कृत्यायनको साहित्यको हेगओवरले गर्दा आजसम्म नेपाली आफैले आफ्नो इतिहास लेख्ने, बुझ्ने प्रयत्न गर्ने आरम्भ गरेका छैनन् | मदनमणि र मोदनाथ नै हिन्दू "जरोकिलो"मा फर्किनुपर्ने आग्रहमा उत्रेपछि अव हामीले "वामपन्थी र पाश्चात्य" इतिहासको समीक्षामा किन अवेर गर्नु ?

चर्च : दानको रकम कहाँ जान्छ ?

चर्च : दानको रकम कहाँ जान्छ ?
धेरैजसो नेपाली इसाई विद्वानहरूले २०७३ को मतगणनाले नेपाली इसाईको संख्या ज्यादैकम देखाएको भनि गुनासो गरेका छन् | उनीहरू नेपालमा इसाईहरूको संख्या ३० देखि ५० लाखको हाराहारी रहेको विश्वास गर्छन् | तर नेपाल सरकारको तत्थ्यांकले भने सम्पूर्ण जनसंख्याको १.५.% अर्थात् ४ लाख ६५ हजार इसाई रहेको ठहर गर्छ |

इसाईहरूको धर्म ग्रन्थ बाइबलले धर्मपरिवर्तन गराउने विषयमा स्पष्ट बोलेको छैन तर इसाई अगुवाहरू "सू-समाचार" विश्वभरी फैलाउनु पर्छ भन्ने मान्यताका साथ अगाडी बढिरहेका छन् | विश्वभरी छरिएर रहेका विभिन्न सम्प्रदायका इसाईहरू गैर-इसाईहरूलाई "इसाई बनाउन सके" ठूलो पुण्य कमाएको ठान्छन् | मैले भन्नुपर्दैन, नेपालमा पनि इसाई अगुवाहरूको प्रमुख र पहिलो प्राथमिकतामा नेपालका गैर-इसाई समुदायलाई "इसाई बनाउनु" रहेको छ र २०४७ पछिको राजनैतिक परिवर्तनपछि धर्मपरिवर्तनका लागि नेपाल निकै उर्वर रहेको "जसुवा-प्रोजेक्ट"ले देखाएकै छ |

इसाई पन्थ स्वीकार गरेपछि प्रत्येक इसाईले आफ्नो कमाईको १०% चर्चलाई अनिवार्य रूपमा भेट गर्नुपर्ने ब्यबस्था बाइबलले गरेको छ | र नयानया इसाईहरूले यो मर्यादा उलंघन गरेको निकै कम पाइन्छ | सन् २०१८ मा प्रत्येक नेपालीको सरदार आम्दानी वार्षिक ११२४०७.६८ रहेको नेपाल राष्ट्र वैंकको तत्थ्यांकले देखाएको छ | यदि नेपालमा इसाईहरूको जनसंख्या ४० लाखको हाराहारी मान्ने हो भने पनि उनीहरूसबैको वार्षिक आय ४४९६३०७२००,००/- रहेको देखिन्छ भने यसको १०% रू ४४९६३०५६०००/- वार्षिक हुन्छ | यसरी नेपाली चर्चहरूले नेपाली बजेटको करिव ८.६% रकम पाउँछन् | एतिधेरे रकम नेपालको कुनै बजेटमा एकसाथ विनियोजित हुँदैन |

उपरोक्त रकममा विदेशबाट इसाई धर्मको विस्तारको लागि प्राप्त हुने रकम जोडिएको छैन | यसरी विचार गर्दा, धेरै भारतीय धार्मिक संस्थाहरूले नेपाली भक्तहरूबाट रकम सङ्कलन गरेर भारत लैजाने गरेझैं इसाई धर्मगूरुहरूले पनि १०% रकम मध्ये ठूलै रकम विदेश लैजाने गरेको सहजमै अनुमान गर्न सकिन्छ | इसाईभक्तहरूबाट सङ्कलित रकमको १०% पनि नेपालमा खर्च गर्ने हो भने वार्षिक २८००० कक्षाकोठा, पचहत्तर ७७ जिल्ला मै स्वास्थ्य चौकी तथा अन्य धेरै आधारभूत सेवाहरूको विस्तार हुनसक्छ |

यसरी नेपालमा संचालित विदेशी इसाई धर्मका प्रचारकहरू नेपालको कल्याण गर्न होइन आफ्नै कल्याण गर्न नेपाल आएका हुन् भनेर बुझ्न गारो हुँदैन | उपरोक्त तत्थ्यांक (मेरो व्यक्तिगत अनुमान) भए तापनि मिथ्यांक हुनैसक्दैनन् | जसरीजसरी नेपालमा इसाईको सङ्ख्या बढ्ने छ तेसरी नै १०% रकम पनि बढ्ने छ र एकदिन सम्पूर्ण अर्थतन्त्रको १०% रक,रकम देशबाट वाहिर जाने छ | १० वर्षमा देशको १००% बजेट नै वाहिर जानेछ | यसरी देश टाट पल्टने छ कि भन्ने अनुमान गर्छु |

एतिहुँदाहुँदै पनि आफ्नो आधारशीला (स्थायी लूटको भाँडो) बनाउन हालका दिनहरूमा पश्चिमा र कोरियनहरूले नेपालमा ठूलै लगानी गरेका छन् | समाजकल्याण परिषदबाट सम्वन्धन प्राप्त गरेका २३४५ इसाई गैरसरकारी संस्थाहरूले वार्षिक अरवौं रुपैया स्वीकृति लिन्छन् | नेपालमा क्रियाशील कारितासजस्ता बहुराष्ट्रिय संस्थाहरूको खर्च यसमा जोडिएको छैन | कारितास, युनाइटेड मिसन टू नेपाल, प्लान नेपाल, लुथरन नेपाल, मर्सी मिसन, वर्डभिजनआदि संस्थाहरूले नेपाल सरकारलाई नटेर्ने समाचार त धेरैपटक बाहिरिएकै हुन् |

असलमा धर्मप्रचारका नाममा आफ्नो ढुकुटी भर्ने उद्देश्यले विदेशी मिसनरीहरू संचालित छन् भन्ने कोणबाट पनि हेर्नु उपयुक्त हुन्छ कि भन्ने मेरो मान्यता र सुझाव रहेको छ | नेपाल र नेपालीलाई माया गर्ने नेपाली इसाई समुदाय र अन्य विज्ञहरूले समेत यो पाटोबाट हेर्नेकाम गर्नुपर्छ | नेपालीले इसाई धर्म स्वीकार गरे तापनि निजहरूको जरोकिलो नेपाली धर्म, संस्कृति तथा परम्परा मै छ भन्ने तत्थ्य न विर्सनु हुन्छ | जुन धर्म स्वीकार गरे पनि आत्मा र स्मृति त नेपाल नै हुनेछ |

नेपाली इसाईहरूप्रति मेरो गुनासो एत्ति हो कि उनीहरूले आफुले दान दिएको रकमको हिसाव-किताव राख्न र सोध्न अग्रसर हुनुपर्छ | आफुले दान गरेको रकमबाट विद्यालयहरू बन्न सके, अस्पतालहरू बने सुविधा पाउने इसाई समुदाय र इसाई समुदायका गैर-इसाई आफन्तले नै हो | एकातिर "हामी सेवाकारी हौँ भन्ने अर्कोतिर सर्वसाधारण इसाईले दिएको दानको सदुपयोग भएको छ कि छैन ? भनेर न सोध्ने सम्मको वेहोसी अनुचित हो |

राष्ट्रराज्य : जहाँबाट घृणावाद जन्मियो



राष्ट्रराज्य : जहाँबाट घृणावाद जन्मियो
विचारक मदनमणि दीक्षित लेख्छन् "काठमाडौँका राजा जयप्रकाश मल्ल पराजित भएर भागेपछि मात्र हनुमान ढोकामा बसेर बडामहाराजाधिराजले राज्यव्यवस्थालाई पुर्वबत चलाई राखेका थिए" | (हिन्दू संस्कृतिको परिशीलन पृष्ठ ४००) अर्थात् उनले उपत्यका जितेपछि पनि यहाँका कुनै पनि परम्परागत विषयहरूमा हस्तक्षेप गरेनन् | यो २६० वर्ष पहिलेको नेपाली इतिहासलले नेपाल राज्यराष्ट् भएको प्रस्ट पार्छ | यदि यही आक्रमण कुनै जर्मन, इंगलिस, फ्रेन्चले गरेको भए के हुन्थ्यो होला ?

कुनै पनि हिन्दू राजाले पराजित गरेको राज्यलाई लुटेको इतिहास (केही अपवाद बाहेक) पढ्न पाइन्न | कुनै पनि राजाले आफुले जितेको राज्यको राजाको हत्या गरेको वा निजको राज्यबाट वेदखल गरेको पनि पढ्न पाइन्न | नेपालको एकीकरण गर्ने राजा पृथ्वीनारायण शाहले पनि आफुले जितेका राज्यका राजाहरूलाई नै कूत तिर्ने गरी रजौटा बनाएका थिए |

जितेको राज्यलाई पूर्णतया नष्ट गर्ने, तेहाका पुरुषहरूलाई मारेर दासी बनाउने, पुरुषहरूलाई दास बनाउने र अन्नपात लुटपाट गर्ने आगो लगाउने जति काम पश्चिमाहरूले गर्ने गरेको इतिहास छ | गयासुद्दीनले काठमाडौँ उपत्यकामा आक्रमण गरेर पहिलो पटक आगो लगाएको थियो | आफु र आफ्ना वाहेकका जनतालाई जिउनै नदिने सोच आयातित हो |

राज्यराष्ट्रका आठबटा पद्धति (ऐतरेय ब्राह्मण ८-१५-३९-१ )अन्तर्गत जुन सुकै पद्धतिको शासन ब्यबस्था किन नहोस्, ती शासन ब्यबस्थाको मूलमर्म र मन्त्र एकै थियो "विश्वभरिका मान्छेहरू आफ्नै बान्धव हुन्, आफु पनि बाँच र अरूलाई पनि बाच्न देउं |" एकअर्काको सम्मान गर |

साम्राज्य, भोज्य, स्वाराज्य, वैराज्य, पारमेष्ठ्य राज्य, महाराज्य, अधिपत्यमय राज्य सामन्त पर्यायी राज्य - यी आठ राज्यराष्ट्र अन्तर्गतका राज्यसंचालन पद्धति हुन् | यी बाहेक जानराज्य, गणराज्य अविराज्यको पनि अस्तित्व रहेको मदनमणि दीक्षितले आफ्नो पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन् | हरेक ब्यबस्थाका आ-आफ्ना विशेषता छन् | यी ब्यबस्था वारे अझैं बुझ्न डा. निर्माणमणि अधिकारी र डा. गोविन्दशरण उपाध्यायले लेखेको "राज्यराष्ट्र : अवधारणा र सिद्धान्त" नामक पुस्तक पढ्न अनुरोध गर्छु |

प्राचीनकालमा यी मध्ये कति क्रियाशील नै रहे भन्न सकिने स्थिति छैन तर नेपाली सामाजिक, सांस्कृतिक तथा ब्यबहारिक जीवनमा आज पनि जीवन्त छन् | पश्चिमाहरूले लाख प्रयत्न गर्दा पनि "संगै बस्ने, संगै भोजन गर्ने, सुखदुख संगै वाड़ने र आगत्नुकहरूलाई समेत आफूमै समाहित गर्ने जीवन पद्धति" हामी वीच जीवित छ | एसको सीधा अर्थ हो - नेपाली समाजले कुनै पनि धर्म, सम्प्रदाय तथा मान्यता प्रति घृणा व्यक्त गर्न सक्दैन | बरू आँखा चिम्लीदिन्छ |

प्राचीन राज्यराष्ट्रको ब्यबस्थालाई तिलान्जलि दिएर आधुनिकताका नाममा नेपालमा "राष्ट्रराज्य" लादिएपछि वर्तमानको एकअर्कालाई स्वीकार नगर्ने, एकअर्काको अस्तित्व समाप्त पार्ने, एकअर्काप्रति जातीयता, भूगोल र वर्णका आधारमा घृणा गर्ने र एकअर्कोलाई "नीचा" देखाउन विदेशीहरूबाट सहयोग प्राप्त गर्ने मानसिकताको विकास हुनुनै थियो | राज्यराष्ट्रमा राजा पनि प्रजाको अभिमतले चल्नु पर्ने भएकाले "निर्विकल्प" हुँदैथ्यो |

एउटा भूगोल, एउटा जात, एउटा भाषा र वर्णको वर्चस्वलाई स्थापित गर्ने मूलमर्म बोकेको राष्ट्रराज्यले स्वभावत: छिमेकीको अस्तित्वलाई अस्वीकार नगरी उदेश्य प्राप्त गर्ने कुरै थिएन | अंग्रेज तथा पोर्चुगीजहरूसंग भित्रिएको "राष्ट्रराज्य"ले आज पनि भारतवर्षीय उपमहाद्वीपमा आफ्नो बर्चश्व स्थापित गर्न सङ्घर्ष गरिरहेको छ | विडम्वना भन्नुपर्छ - पश्चिमा पद्धतिमा पढेका विद्वानहरू, पश्चिमा राजनैतिक चिन्तन र पद्धतिलाई सबैथोक मान्ने नेतृत्वले "टुप्पी"को जोड लगाउँदा समेत नेपाली र भारतीय समाज घृणावादीमा रुपान्तरित भएको छैन | एकता र समन्वयमा रहने प्राचीन पद्धति सामाजिक जीवनमा जीवित छ |

मान्छेको रंग, भूगोल, भाषा तथा जातीताका आधारमा घृणा गर्नेहरू राष्ट्रराज्यवादी हुन् भने उपरोक्त विविधता नै सहवासला आधार हुन् भनेर ठान्नेहरू राष्ट्रराज्यवादी हुन् | बाटो तय गर्ने जिम्मा पाठकलाई ?

(स्रोत उल्लेख गरेर साभार गर्नुहोला)

Tuesday, September 11, 2018

भिक्षा, भिक्षुणी र सरकार

भिक्षा, भिक्षुणी र सरकार 
"गृहस्थ जीवनमा प्रवेश गरेका पतिपत्नीले भिक्षा माग्न आएका जोसुकै भिक्षुक/भिखारीलाई आदरपूर्वक भीख दिनुपर्छ |याचकहरूलाई भिक्षा नदिने गृहस्थीको गृहस्थ जीवम निस्फल हुन्छ" | - यो भनाई प्रसिद्ध स्मृतिग्रन्थ मनुस्मृतिको हो |

वैदिक/बौद्ध तथा जैन धर्ममा परम्परामा भिखारीहरूलाई अत्यन्त आदर गर्दै भीखा दिनुपर्ने आदेश छ | केही धार्मिक ग्रन्थहरूले त झन् "गृहस्थको घरमा भिक्षा माग्न आएकाले भिक्षा प्राप्त नगरी निराश भएर फर्के भने आफुसंग आयु, बल, यश र लक्ष्मी समेत लिएर जान्छन्" भनिएको छ | स्मरण रहोस् भिक्षु र भिक्षुणी शब्दको नेपाली अनुवाद नै "मगन्ते, माग्ने, भिखारी, भिखारीनी" हुन्छ |

असलमा, वैदिक मान्यताअनुसार कुनै पनि मान्छेले जीवन यापनका लागि माग्ने निर्णय केवल जीवन रक्षाका लागि मात्र गर्छ | एस्तो अवस्थामा जीवन रक्षाका लागि सघाउनु हरेक गृहस्थको पहिलो कर्तब्य हुन आउँछ | तेसैले माग्नेलाई "भीख दिनै पर्छ" भन्ने आदेश धर्मशास्त्रले दिएको हो | असलमा, दान-दातब्य सनातन धर्मको आत्मा हो | हामी हिन्दु, बौद्ध र जैनहरूले एस्तो आत्मिक आदेशको कति पालन गरिरहेका छौँ ? यो फरक प्रश्न हो |

यदि धार्मिक दृष्टिकोणले हेर्ने हो भने विश्वका सबै धर्मले "भिखारीहरूलाई भीख दिंदा स्वर्ग पाइन्छ" भनेर लेखेको पाइन्छ | हिन्दु, बौद्ध, जैन, इसाई, इस्लामजस्ता सबैजसो धर्मले आफ्नो कमाईको निश्चित भाग अनिवार्यरूपमा गरिवहरूका लागि दान दिनुपर्ने ब्यबस्था गरेका छन् | माग्ने नै नभई दान अर्थरहित हुन्छ अर्थात् माग्ने नै नभए दान को-लाई दिने ?

मैले नेपाल सरकारले विद्यालयमा पढाउने केही पाठयपुस्तकमा "जोगी माग्ने आए भने ढोका बन्द गर्नु र पुलिसलाई सूचना दिनु" भनेर लेखिएको पढें | पाठ्यपुस्तकमा एस्तो लेखिनु नितान्त गलत हो | सनातन धर्ममा सन्यासी तथा बटुकहरूले भिक्षाटन गरेर जीवन यापन गर्नुपर्छ भन्ने आदेश छ | जोगी (योगी)हरूले भिक्षाटन गरेर जीवन यापन गर्छन् | दानको अवधारणा पनि भिक्षासंग नै जोडिएको हुन्छ |

हालै सरकारले "माग्नेलाई १ हजार रुपैया जरिमाना गर्ने न्यायिक व्यवस्था गर्दै माग्न निषेध" गरेको छ | एस्तो कानुन असल नियतले बनाएको पनि सरकारले जीवनरक्षाको ग्यारन्टी गर्ने कुनै संयन्त्र बनाएको छैन |आफ्नो र आफन्तको जीवन रक्षाका लागि "माग्ने" अधिकारमा अंकुश लगाउनु निद्नीय विषय हो | देशको सबैभन्दा अधिकार सम्पन्न संस्था "संसद र तेसका सदस्य"हरूले माग्नुको पीडा के बुझुन् ? आफ्नै हातमा डाडुपनियो भए पछि जस्तोसुकै कानुन बनाए पनि भैहाल्यो !!

निश्चय नै नेपालमा तीन-चार थरीका माग्नेहरू छन् भन्ने मैले अनुमान गरेको छ | (अ) पहिलो वर्ग जोगी-सन्यासी हुन् जसले "धार्मिक तथा सांस्कृतिक परम्पराको रक्षा गर्न भिक्षाटन गर्छन् | (आ) दोस्रो वर्ग रोग, गरिवी, आफन्तको हेला, घरबाट निकाला, दिवालीय पल्टेर जीवन धान्नै नसक्ने भएपछि पाटीपौवामा बसेर माग्न बाध्य हुन्छन् | (इ) तेस्रो वर्गका माग्नेहरू पेशाजीवी हुन् जसले माग्ने धन्दा नै गर्छन् | (ई) चौथोवर्ग सामाजिक अभियन्ताको हो जसले मुठीदान मांगेर बालआश्रम, वृद्धाश्रमआदि संचालन गरेको हुन्छ |

मेरो विचारमा पहिलो वर्गले वैदिक संस्कृतिको पालन गरिरहेको हुन्छ, माग्नु उसको सांस्कृतिक कर्म हो | दोस्रोवर्गको रक्षा गर्नु सरकारको कर्तब्य हो किनभने संविधानले "जीवन जीउन पाउने अधिकारीको ग्यारेन्टी गरेको छ | तेस्रो वर्गलाई भने जेलनेल ठोके हुन्छ | चौथोवर्गलाई रोक्ने सरकारसंग ले सरकारसंग अनुमति लिएर नै माग्ने काम गरेको हुन्छ | यो वर्गले उपरोक्त तीनै प्रकारका व्यक्तिलाई सडकमा आउनबाट रोक्न मदत गरिरहेको छ | एस्तो अवस्थामा सरकारले कुनै पनि नया कानुन बनाउंदा हचुवाको भरमा निर्णय गर्नुहुँदैन |

दान दिने र दान लिने हाम्रो वैदिक परम्पराको अभिन्न अंग भएझैं भिक्षाटन र भिक्षादान पनि सांस्कृतिक र धार्मिकअंग नै हुन् | यदि सरकारले बनाएको कानुन कार्यन्वयन भयो भने एसबाट सबैभन्दा बढी बौद्ध भिक्षू र भिक्षुणीहरू प्रभावित हुने छन् किनभने उप्रान्त उनीहरूले भिक्षु र भिक्षुणी शब्दनै प्रयोग गर्नुहुँदैन | यदि हिन्दू, बौद्ध तथा जैन शास्त्रका दृष्टिले बुझ्ने हो भने शंकराचार्य, दलाई लामा तथा आचार्य तुलसी पनि भिक्षुक नै हुन् |

अमेरिका, बेलायत वा युरोपले गरेको कामको नक्कल हामी नेपालीले सोचेर बुझेर र एसको प्रभावको मुल्यांकन गरेर गर्नुपर्छ | माग्नु, माग्न लगाउनु गलत हो तर जीवन रक्षाको ग्यारेन्टी नगरी, धार्मिक तथा सांस्कृतिक पक्षको मूल्यांकन नगरी हचुवाका भरमा निर्णय गर्दा आफ्नै "जरोकिलो" काटिन्छ | जरोकिलो नै काटिएपछि देश र जनताको न भलो हुन्छ न ती सुखी नै | तेसैले सरकारले ल्याउने निर्णयहरू "जनस्वीकार्य" हुनुपर्छ | नत्र सरकार नै वहिस्कारमा पर्छ |

तीज : विश्व महिला दिवस बन्न सक्छ

हरेक वर्ष तीज आएपछि नेपाली महिलाहरू रमाईलो गर्न थाल्छन् | संचार माध्यमको विकासले तीज पनि विश्वब्यापी भएको छ | अमेरिका पुगेका नेपाली मूलका नेपाली जेष्ट महिलाहरूले तीजको कार्यक्रमको थालनी गरेका समाचार पढ्दा म निकै भावुक भएँ | तेहा इसाई, हिन्दू बौद्ध सबै धर्म मान्ने र धर्म नमान्ने सबै समुदायले तीजको अवसरमा रमाईलो गरिरहेका छन् | तेहा "तीजले" नेपाली भाषीहरूलाई जोडेको देखियो | मेरो छाति गर्वले फुक्यो | 

तर नेपालमा भने स्थिति अलि फरक छ | - केही "इलिट"हरूका लागि स्वस्थानी हो वा तीज वा तिहार नै किन नहोस् अस्वीकार्य छन्, अवान्छनीय छन्, अप्रगतिशील छन् र निन्दनीय छन् | सबैजसो हिन्दू, बौद्ध चाडवाडहरू उनीहरूका छातिमा "बाण" रोपिएझैं रोपिन्छन् | अर्को शब्दमा चाडवाड आउँदासाथ उनीहरूमा तीब्र प्रकारको नकारात्मक मनोविकार उन्माद उत्पन्न हुन्छ | त्यसो नकारात्मक उन्मादले उनीहरूलाई "प्रलाप" गर्न टेलिभिजन, रेडियो, पत्रपत्रिका सबैतिर पुर्याउँछ |

आफ्नै धर्म, संस्कृति र चालचलनप्रति अतिघृणा गर्नेहरू मनोबैज्ञानिक रूपमा अस्वाभाविक हुन्छन् | अनुसन्धानहरूले तेस्तो मनोबैज्ञानिक समस्या हुनुमा तिनको पारिवारिक पृष्ठभूमिआदि जिम्मेदार रहेको हुन्छ | सबै सरल बाटो हिंडिरहेको अवस्थामा चर्चाको भोक, प्रगतिवादी देखिने मानसिक रोग र आफ्नो असल पारिवारिक जीवनको कुण्ठा "तीज"जस्ता पर्वहरू विरुद्ध बोलेर प्रकट गर्छन् | अचम्मको कुरा के भने एस्ता धेरैजसो प्रगतिशीलहरूको पारिवारिक जीवन असफल रहेको हुन्छ | आफ्नो पारिवारिक जीवनको असफलताको कुण्ठाले आफ्ना मौलिक चाडवाडलाई असफल गर्न अभिप्रेरित गर्छ | 

जे होस्, कुकुरहरू भुक्दै गरे पनि हात्ती हिड्न छोड्दैन | कौवा कराउंदै गर्छ पीना सुक्दै गर्छ | कथा नै होला तर पर्वतकी छोरी पार्वतीले शिवसंग प्रेम गरेकै हो | आफुलाई मन परेका प्रेमी शिवसंग विवाह गर्ने मनसायले निराहार रहेर शिवको आराधना गरेकै हो र अन्त्यमा पार्वती र शिवको विवाह भएकै हो | सनातन धर्मको परम्परामा सबैभन्दा सफल वैवाहिक जीवन शिवपार्वती कै भएको मानिन्छ | जसले जे-रीस गरे पनि नेपाली महिलाको अन्तरात्माको गहिराईमा शिव तथा पार्वतीको जस्तो प्रेममय दाम्पत्यजीवन आफ्नो पनि होस् भन्ने छ र हुनुपर्छ |

कसैलाई "तीज" मन न पर्न सक्छ | यो एउटा स्वाभाविक तत्थ्य हो | कसैलाई तीज औधि मन पर्न सक्छ - यो पनि स्वाभाविक हो | तर एउटा ठूलो समुदायले श्रद्धा, आस्था, विश्वास र भक्ति पूर्वक मान्ने र तेसबाट आफ्नो सबैभन्दा निकटको मित्र, हितैषी तथा सहयोगी "पति"को स्वास्थ्य जीवनको कामना गरेर प्रेम प्रदर्शन गर्ने अवसरप्रति विष-बमन गर्नु अस्वाभाविक हो | तीजमा ब्रत बस्नैपर्छ, देवीदेवताको पूजा गर्नैपर्छ, पतिको गोडा ढोग्ने पर्छ भन्ने केही छैन | तीजले पतिपत्नी वीच रहेको प्रेमलाई रिफ्रेस गर्छ, आत्मीयता बढाउन मदत गर्छ भने कसैलाई किन "टाउको" दुखाउनु पर्यो ?

विविध कारणले चेली रमाइतीको सम्बन्ध विग्रिएको हुन्छ | मैले एस्ता धेरै परिवार भेटेको छु | तर जस्तोसुकै मनमुटाव भए पनि तीजले "माइती र छोरी" विच मिलन हुन्छ | अरू बखत रिसाए पनि तीजको बेलामा माइतीले छोरी र छोरीले माइती खोज्दछन् | दिदीबहिनीहरूको मिलन हुन्छ | दाजुभाई र दिदीबहिनी विच पुन: एकपटक बाल्यकाल फर्किएर आउँछ | फेरी बाल्यकालका सखीहरू विच तँ-तँ मम जीवन्त हुन्छ | एकदुई दिन भए पनि चेलीहरूले आमाको बाल्यकालीन काखमा लाडिने मौका पाउँछन् | एस्तो सुन्दर र मीठो पर्व हामीसंग मात्र छ |

तीज सरकारले बनाएको कानुन होइन | मुस्लिम धर्म गुरुले फरमान गरेको "फतवा" होइन | इसाई धर्म गुरुको "परमेश्वर घोषणा" होइन | कुनै पनि हिन्दू ग्रन्थले तीज नमान्ने महिलालाई सार्वजनिक चौकमा लगेर "कोर्रा" बसाउनु पर्छ भन्ने आदेश दिएको छैन | संस्कृति र परम्परा देखासिकीले सिक्ने सिकाउने हो | केही महिलाले देखासिकी गर्छन् | केहीले बुझेर गर्छन् र केहीले धर्म ठानेर मान्छन् | तर बाध्यता कतै छैन | तैपनि तीज "अन्धविश्वास हो, पुरुषहरूले महिलालाई दास बनाउन गरेको षड्यन्त्र हो" जस्ता घटीया मान्छेका घटीया सोचहरू सुनिन्छ | 

तीजको दार्शनिक पाटो छ - यो पर्वले परमतत्वसंग आत्मिक मिलनको गी ब्यबहारिक प्रेरणा प्रदान गर्छ | एसले विश्वभरीका महिलाहरूमा सौन्दर्य, प्रेम तथा एकत्वका लागि अभिप्रेरित गर्छ | एसमा परमतत्वप्रति समर्पण, आत्मप्रति प्रेम र प्रकृतिप्रति सम्मान व्यक्त गरिन्छ | शिव अर्थात् शान्ति तथा पार्वती अर्थात् स्थिरताको लागि "शिवपार्वती"को आराधना गरिन्छ | सत्यं, शिवम् सुन्दरम् को मानवीय अभिव्यक्ति नै तीजको लक्ष हो |

तीजको मनोबैज्ञानिक पाटो छ - कुनै कारणले मन बिग्रेका चेली र माइती, पति र पत्नी, संगी साथीहरूले एकआपसमा भलाकुसारी गर्न पाउँछन् | मानसिक तनाव, निराशा, अशान्तिजस्ता मनोरोगहरू गीत, नाचआदिका माध्यमबाट बाहिर पोखिन्छन् | भगवानको कृपाले सबैप्रकारका खराव सम्बन्धहरू मेटिन्छन् भन्ने विश्वास बलियो भएर मानसिक शान्ति मिल्छ | मन चङ्गा हुन्छ | माइती, परिवार तथा साथीसंगको स्वच्छन्द मनोरंजनले मन, शरीर तथा चिन्तन रिफ्रेस हुन्छ | 

तीज "प्रेम" बढाउने पर्व हो | प्रेमको मामिलामा जवर्जस्ती नगरौं | सकिन्छ भने भोको बसौं सकिन्न भने बलजफत नगरौं | शरीर रहेन भने तीजको रमाइलो पनि रहन्न | उपवासको अर्थ भोकै वस्नु होइन - ईश्वरको नजिक हुनु हो | भोकै, प्यासै स्वास्थ्य बिग्रन्छ भने एसबाट जोगिएको राम्रो | सजिलैसँग भोक-प्यास जित्न सकिन्छ भने धेरै राम्रो | प्रेम, श्रद्धा विश्वासका मामिलामा जवर्जस्ती नगरेको उचित हुन्छ |

तीज विश्वब्यापी बनेको देख्दा छाति फुल्छ तर विकृति बढेको देख्दा चित्त बुझ्दैन | तीज मानौ, मनाऔं तर विकृतिबाट जोगिएर | तीज हामी नेपालीको जरोकिलो, हिन्दु संस्कार र सभ्यताको जीवन्त प्रयोग हो | हामी सबै मिलेर तीजलाई "विश्व महिला" दिवसका उपमा विकसित गर्नतिर लागि पर्नु उचित हुन्छ | सबै दिवसहरू विदेशी नै हुनुपर्छ भन्ने छैन | इतिहास, परम्परा तथा सभ्यताको दृष्टिकोणले समेत तीज विश्वको सबैभन्दा पुरानो महिलाहरूल;ले मनाउदै आएको चाड हो | 

तेसैले श्रीपशुपतिनाथ मन्दिर, हनुमान ढोका, चाँगुनारायण मन्दिर, बूढानीलकण्ठ, मायादेवी मन्दिर युनेस्कोको संरक्षणमा परेझैं तीज पनि सबैभन्दा प्राचीन महिला पर्वको रूपमा संरक्षित भै "विश्व नारी दिवस"का रूपमा मनाउने पहल गर्नुपर्छ | नेपाल सरकारले पनि एसको लागि पहल गर्नुपर्छ | मातृशक्तिको महान चाडका अवसरमा हार्दिक शुभकामना | विश्वका मातृशक्ति एक हुनका लागि पनि तीजको प्रगति होस् |

Saturday, September 1, 2018

संसार संस्कृतमय हुँदै छ !

भोली विश्व संस्कृत दिवस मनाइदै छ | जनैपूर्णिमा, रक्षा बन्धन, राखीका नामले प्रसिद्ध यो चाड हिन्दू, जैन तथा बौद्धहरूले आ-आफ्नो स्थानीय चालचलनअनुसार मनाउने गर्छन् | तर जनै अर्थात् ब्रहमसूत्रको निर्माण गरेर बैदिक रूपमा विधानपूर्वक अभिमंत्रित गर्ने र यसलाई विधिपूर्वक धारण गर्ने क्रिया भने विश्वभरिका सनातन धार्मिहरूले समान रूपमा सम्पादन गर्छन् | ब्रह्मसूत्रले विश्वभरीका सनातन धार्मिहरूलाई एकसूत्रमा बाध्ने काम गर्छ | ब्रह्मसूत्र अभिमन्त्रित गर्ने मन्त्रहरू, वैदिक विधानहरू र जनैनिर्माण गर्ने प्रक्रिया विश्वभरी एकै प्रकारले गरिन्छ |

जनै अभिमन्त्रित गर्ने मात्र होइन समस्त धार्मिक, सांस्कृतिक तथा मौलिक संस्कारहरू सम्पादन गर्दा संस्कृत भाषाको प्रयोग हुन्छ | भूगोल, वर्ण, भाषा, जातजाति आदिका सबैप्रकारका सीमा-बन्धनहरू तोडेर “संस्कृत”ले सनातन धार्मिहरूलाई एकसूत्रमा निबद्ध गर्छ | संस्कृत सबैप्रकारका सीमाहरूलाई तोडेर संस्कारित मानव बनाउने बन्ने एकमात्र सूत्र बन्छ |

संस्कृत शब्दको अर्थ संस्कार अर्थात् परिष्कार गरिएको भन्ने हुन्छ भने अर्कोतिर यो विश्वको सबैभन्दा प्राचीन तथा जीवित भाषा पनि हो | यस भाषामा विश्वका सबैभन्दा प्राचीन ग्रन्थ वेदहरू लेखिएका छन् भने साहित्य, अर्थशास्त्र, आयुर्वेद, भूगोल, नीति, दर्शन, संगीत, कृषि, पाक, शस्त्रअस्त्र, मन्त्रतन्त्र, ज्योतिषजस्ता ११० विधाहरूमा हजारौं ग्रन्थहरू रचना भएका छन् | विगत पांचहजार वर्ष देखि आजसम्म निरन्तर विधाहरूमा रचना भैरहेको कुनै भाषा छ भने त्यो संस्कृत मात्र हो | हो, नेपाली, हिन्दी, भोजपुरी, मैथिलीआदि भाषिकाहरूको स्थानीयतहमा विकसित हुँदै गर्दा र अंग्रेजीको अतिक्रमले संस्कृत कमजोर भएको छ तर संस्कृतमा कृतिहरू सृजित हुने कार्य, पठनपाठन गर्ने/गरिने कार्यहरू रोकिएको छैन |

पश्चिमा विद्वानहरूले समेत संस्कृतको आरम्भ लगभग पाँचहजार वर्ष भएको स्वीकार गरेका छन् भने वैदिकहरूले संस्कृतलाई “देवभाषा” भने किनभने ब्याकरणले संस्कारित भएर लेखिने, बोलिने र पढिने विश्वको एकमात्र भाषा संस्कृत हो | विश्वका सबैभाषाहरू बोल्दा, लेख्दा र पढ्दामा फरक हुन्छन् तर संस्कृतमा एस्तो हुँदैन | जस्तो लेखिन्छ तेस्तै पढिन्छ | जस्तो बोलिन्छ तेस्तै लेखिन्छ | फुटुरे लेखेर फ्युचर पढ्ने, कहाँबाट लेखेर का’ण पढ्ने अवकाश यसमा हुँदैन | किनभने यो पूर्णरूपले संस्कार गरिएको अर्थात् सुधारिएको भाषा हो |
संस्कृत भाषाको यही विशेषता देखेर होला २०११ मा विश्वको प्रसिद्ध अमेरिकी अन्तरीक्ष संस्थाले कम्प्युटर संचारका लागि “संस्कृत भाषा सर्बोत्तम” भएको ठहर गरेको थियो | भविष्यमा अन्तरीक्षबाट पृथ्वीमा र पृथ्वीबाट अन्तरीक्षमा संचार गर्न प्रयोग हुने पूर्ण सम्भावना छ | अंग्रेजीले विश्वका भाषाहरूको अस्तित्वलाई चुनौती दिइरहेको अवस्थामा संस्कृत अंग्रेजीको बलियो प्रतिद्वन्दी बन्न सक्ने सम्भावनाले “अंग्रेजी भक्त” चिन्तित भएका छन् | अंग्रेजी भाषाको पिठ्युमा सवार भएर विश्वधर्म बनेको इसाई पन्थका अभियन्ताहरू सबैभन्दा बढी चिन्तित भएका छन् | संस्कृतको उपरोक्त देवत्व रोक्न “संस्कृतबाट विकसित भएको संस्कृति”उपर साम, दाम, दण्ड तथा भेद प्रयोग गरेर प्रहार गर्दै आइरहेका छन् |

विगत दुई दशकभित्र नेपालमा संस्कृत र संस्कृतका माध्यमबाट विकसित भएको सभ्यता, परम्परा तथा जरोकिलोमा सङ्गठित प्रहार हुँदैआएको छ | संस्कृत तथा संस्कृतसंग जोडिएका समुदाय तथा संस्कारहरू विरुद्ध घृणा फैलाउने काम भएको छ | संस्कृत पाठशालामा पढ्ने बालबालिकाहरूको टुप्पी काट्ने र संस्कृतका शिक्षकको नृसंशहत्याको प्रसंग नेपाली जनताले कहील्यै पनि विर्सने छैनन् | विश्वले आफ्नो पहिचना खोज्न, जोगाउन तथा सम्वर्धन गर्ने प्रयत्न गरिरहेको अवस्थामा नेपाली राजनैतिक तथा बौद्धिक नेतृत्व भने “संस्कृत”लाई मासेर आफ्नो पहिचान सधैंका लागि मेटाउन उद्यत देखिन्छ | आफ्नै मौलिकतालाई मासेर “विकास र आधुनिकता”को सपना देख्ने नेपालको राजनैतिक तथा बौद्धिक नेतृत्व साच्चिकै विश्वको “आठौँ आश्चर्य” भन्न उपयुक्त हुन्छ |

संस्कृत सबैमा लेखिएका र संस्कृतका माध्यमबाट विकसित भएका सबै कुराहरू स्वीकार्य नै छन् र हुनुपर्छ भन्ने छैन | संस्कृत र संस्कृतबाट विकसित भएको सभ्यता परिवर्तनशील हुनुपर्छ र भएको छ | अन्धविश्वास, पान्थिक कट्टरता, मानव-मानव विचको विभेदको समातेर हिड्न सकिन्न | संस्कृतबाट प्राप्त “छुवाछुत”जस्ता चालचलनहरू रद्दीको टोकरीमा फ्याकिनुपर्छ | किनभने आजको समयमा यी “संस्कृत” रहेनन् | यी परिपाटी रहेसम्म संस्कृतमा पुनर्जागरण हुनसक्दैन | हामी संस्कृतको पुनर्जागरण चाहन्छौं | एस्तो चाहना संस्कृतभाषामा हजारौं वर्ष देखि लेखिंदै आएका विषयवस्तुहरूलाई “मूल”रूपमा नबुझी सम्भव हुँदैन | संस्कृतभित्र रहेको राम्रो/नराम्रो विषयसंग न्याय गर्न हामीले संस्कृत जान्नैपर्छ |

धेरैलाई “संस्कृत” असजिलो भाषा हो भन्ने लाग्छ | केही संस्कृत “ब्राह्मणहरूले कर्मकाण्ड”को भाषा मात्रै भएको आरोप लगाउँछन् भने केहीका लागि संस्कृत “मृत” भाषा हो | यी आरोपहरूबाट संस्कृत-भाषालाई हामीले मुक्त गर्नुपर्छ | हामीले बोल्ने नेपाली, मैथिली, भोजपुरी, बज्जिका, नेवारीमा संस्कृतका थुर्पै आगन्तुक शब्द छन् | हामीले जानेर-नजानेर संस्कृत बोलिरहेका छौँ | यदि हामीले आफ्नो भाषाको जरोकिलो अर्थात् संस्कृतप्रति प्रेम मात्र गर्ने हो भने यो सजिलो हुन्छ | एसलाई भाषाका रूपमा स्वीकार गरेर आफ्नो संस्कृतिको जरोकिलो वा पहिचानको रूपमा सम्मान गर्दासाथ हामी संस्कृतको स्वीकार्यता बढ्छ | हामीले बुझ्नुपर्छ नासाले संस्कृतको महत्वलाई स्वीकार गरिसकेपछि केही “प्रायोजित राजनैतिक नेतृत्व र बौद्धिक दास”हरूले संस्कृतमा लगाएको “मृतक”को आरोप अस्वीकृत भैसकेको छ |

मैले अंग्रेजी र संस्कृत दुवैभाषालाई राम्ररी बुझेको छु | अंग्रेजी र संस्कृत दूबै अद्भूतभाषा हुन् | आफ्ना मातृभाषाहरूको आफ्नै महत्व र योगदान छ | तथापि जसरी जरोमा पानी हालेपछि रूख बढ्छ तेसरी नै संस्कृतभाषालाई सिंचित गरेपछि हामी सम्बृद्ध हुन्छौं | संस्कृत दिवसले हामी सबैलाई आफुलाई प्रेम गर्न र आफ्नो जरोकिलोमा उभिएर निर्धक्कसंग गर्विलो भएर अगाडी बढ्ने प्रेरणा दिन्छ | संयुक्त राष्ट्रसंघले घोषणा गरेको “विश्व दिवस” भन्दा हामीले स्वीकार गरेको आफ्नो विश्वदिवस धेरै महत्वपूर्ण छ | किनभने यो हाम्रो सभ्यताको पुकार हो, यो हाम्रो आफ्नो मूलधारको खोज हो | हामीले आफ्नो मूलको खोज गरेनौं भने कसैले गर्दैन | हामीले आफ्नो लागि बोलेनौं भने कसैले बोल्दैन | यदि हामीले आफ्नो स्रोत खोजेनौं भने कसैले खोज्दैनन् |

केही राजनैतिक र बुद्धिकर्मीहरूले संस्कृतलाई “विभेद” गर्न प्रेरित गर्ने माध्यमका रुपमा बुझ्ने/बुझाउने गरेको मैले सुनेको र पढेको छु | संस्कृत र संस्कृतसंग जोडिएको इतिहास नबुझ्दा एस्तै हुन्छ | संस्कृतमा अडिएको सनातन धर्मको जगलाई लान्छित गर्ने उद्देश्यले अंग्रेजी वा अन्य भाषामा वदनियतले लेखिएका साहित्यले अधूरो सत्य बोल्छन् | असलमा, नेपाली संस्कृतिको स्रोत संस्कृत हो र संस्कृत एउटा समावेशी भाषा हो | संस्कृतले विकास गरेको संस्कृति नै भन्नुपर्छ विगत कमसेकम पैतीस सयवर्षदेखि नेपालमा संगै वसोवास गर्ने १२३ जातजातिहरू र १२८ भाषाहरू जीवित छन् | विश्वका विकसित धर्महरुको अतिक्रमणका कारण धेरै रैथाने भाषा, संस्कृति र धर्महरू सधैंका लागि गुमेको तत्थ्य हामी समक्ष छर्लंग छन् |

नेपाल र नेपालीको जीवनदर्शन संस्कृतसंग गाँसिएको छ | महर्षि विश्वामित्र, संस्कृतका बाल्मिकी, सांख्यकार कपिल, ब्रहमसूत्रकार वेदब्यास, मीमांसाकार महर्षि जैमिनी, बौद्ध दार्शनिक नागार्जुन, प्रथम जैन तीर्थंकर ऋषभदेवआदि दार्शनिकहरूको इतिहास नेपालसंग गाँसिएको छ | कुनै बेला मिथिलाञ्चल संस्कृतको उर्वर भूमि थियो | मैथिलीहरूका विषयमा एउटा भनाई आज पनि प्रसिद्ध छ “मिथिला क्षेत्रका गोठालाहरूले पशु चराउँदा संस्कृत बोल्छन् |” हालको पर्वत जिल्लालाई “नेपालको वाराणसी” भनेर प्रपन्नाचार्यले संस्कृतको बर्चश्व खोलेका छन् | एतिमात्र होइन, लेखकसंग कुरा गर्दै एकपटक संस्कृतका विद्वान स्वर्गीय खेमराज केशवशरणले “नेपालीहरूले करिव-करीव चारहजार संस्कृतका ग्रन्थहरू प्रणयन गरेका छन् | ती मध्ये केही मात्र प्रकाशित भएका छन् | केही चोरी गरेर भारतीयहरूसहित विदेशीहरूले आफ्नो नाममा प्रकाशित गरेका छन् | धेरै कितावहरू राष्ट्रीय पुरातत्व बिभागमा धमिराले खाइरहेका छन् |” उहाको कुरालाई सत्य-असत्य सिद्ध गर्न हामीले अनुसन्धान गर्नुपर्छ |

पंचायतकालमा संस्कृतभाषाको विकास तथा प्रवर्धनका लागि भनेर संस्कृत विश्वविद्यालयको स्थापना भएको छ | चरम राजनैतिक अतिसबैभन्दा पुरानो क्रमणमा परेको यो विश्वविद्यालयले संस्कृतको विकासमा टेवा पुर्याएकै छ | नेपालको सबैभन्दा पुरानो त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा स्नातक र स्नातकोत्तरतहमा संस्कृतको पठनपाठन हुन्छ | मैले सुनेअसुसार यहाँ पनि संस्कृत पढ्ने विद्यार्थीहरूको चरम अभाव छ | लुम्विनी बौद्ध विश्वविद्यालय र काठमान्डौ विश्वविद्यालयहरूले पनि बौद्धदर्शनअन्तर्गत संस्कृतको अध्यापन गराउँछन् | उच्चमाध्यमिकतहमा पनि संस्कृतको प्रावधान छ | औपचारिक तथा अनौपचारिकरूपमा नेपाल भरी करिव ३७१ गुरुकुल (वेदविद्याश्रम)हरू संचालित छन् | अपुष्ट तत्थ्यअनुसार हाल नेपालभित्र संस्कृतको उच्चतहमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूको सङ्ख्या ४००० जतिरहेको छ भने वेदविद्याश्रममा करिव ९४३० बटुकहरू संस्कृतको अध्ययन गर्दैछन् | छिमेकी देश भारतमा संस्कृत अध्ययन गर्ने नेपाली विद्यार्थीहरूको सङ्ख्या के-कति छ ? भन्न सकिन्न तर यसको ठूलै सङ्ख्या छ |

समयले कोल्टे फेरेको छ | हिजो संस्कृत भाषा र साहित्यप्रति घृणा गर्नेहरू आज संस्कृतका सेवकमा परिवर्तित हुँदैछन् | जनसामान्यमा समेत संस्कृतप्रति गहिरो अभिरुचि जागेको छ | प्राचीन संस्कृत ग्रन्थमा लुकेका रहस्यहरू खोतल्न विश्वका विद्वानहरू आतुर बनेका छन् | हरेक दिन संस्कृत साहित्यमा लुकेका “विज्ञान”हरू खुल्दैजाँदा विश्वका विद्वानहरू चकित बनिरहेका छन् | संस्कृत साहित्यमा रहेको प्राकृतिक समावेशीपन, मान्छेलाई मात्र होइन पशु तथा निर्जीव वस्तुहरूलाई सम्मान गर्ने परम्पराप्रति विश्वको अभिरुचि बढेको छ | अब्राहमिक धार्मिक समुदायको विकाससंगै बढेको कट्टरपन्थी चिन्तन, आफुभन्दा भिन्न विचार वा धार्मिक समुदायप्रतिको असहिष्णुताले दिक्क भएको मानव-समुदाय संस्कृतको “संगै बसौं, संगै भोजन गरौँ, संगै मिलेर उद्द्योग गरौँ, विश्वलाई आफ्नो परिवार ठानौं र सबैको सुखका लागि सहकार्य गरौँ” जस्ता चिन्तनप्रति आकर्षित भैरहेका छन् | अर्को शब्दमा “विश्व संस्कृत-सभ्यता” प्रति आकर्षित हुँदैन छ |

एउटा विश्वप्रसिद्ध पत्रिकाकाअनुसार वर्तमानमा विश्वमा सबैभन्दा छिटो फैलिने विचारधारा “हिन्दू” हो | हिन्दूको अर्थ मान्छेले धर्मपरिवर्तन गरेर हिन्दू बनेको होइन | मान्छेमा जतिधेरै “अर्कोलाई स्वीकार गर्ने चेतना” बढ्दै जान्छ, उ तेती नै धेरै हिन्दू हुँदै जान्छ | यहुदी, इसाई तथा मुस्लिम चिन्तनले सधैं एकअर्काको धार्मिक, सांस्कृतिक तथा आध्यात्मिक अस्तित्वलाई अस्वीकार गर्दै आइरहेका छन् | यी सबै सम्प्रदायहरुले आफ्नो विस्तार गर्न “धर्मपरिवर्तन”को लागि काम गर्छन् | एकअर्काको अस्तित्वलाई अस्वीकार गर्छन् | तर संस्कृतको बलियो जगमा उभिएको हिन्दूले न कसैलाई धर्मपरिवर्तन गर्न/गराउन उत्प्रेरित गर्छन् | न धर्मपरिवर्तनको अस्तित्वलाई नै स्वीकार गरिएको छ | आज विश्व जुन धार्मिक र सांस्कृतिक उदारवादको खोजिमा छ, एस्तो उदारतावाद नितान्त संस्कृतको गर्भबाट जन्मिएको हो | एस अर्थमा विश्वको हरेक व्यक्ति न्युनाधिकरूपमा संस्कृत-प्रेमीमा रुपान्तरित हुँदैछ |

विश्व नै संस्कृतको अनुयायिकान् रूपमा रुपान्तरित हुँदैगर्दा संस्कृतको उद्गमस्थल नेपालीहरू चूप लागेर बस्नु हुँदैन | राजनैतिक प्रतिकुल अवस्थामा पनि संस्कृति र संस्कृतको सुरक्षा तथा प्रवर्धनका लागि खुलेर कुरा गर्नेहरू, शान्त रूपमा अनुसन्धानात्मक कार्य गर्नेहरू र संस्कृत सिक्नेहरूको सङ्ख्या उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ | यसले नेपालीहरूको आत्मविश्वास वढेको छ | अव संस्कृतको पालो हो | हामीले संस्कृत पढेर, संस्कृत बनेर, संस्कृत बुझेर आफ्नो इतिहास आफैले लेख्ने बेला हो | संस्कृत दिवसले हामीमा उत्साह र प्रेम भरोस् | जयतु: संस्कृतम् |

जगदगुरु श्रीकृष्णको गुरुकुल

मथुराको राजा कंशको अन्त्य गर्दा श्रीकृष्णको उमेर ११ वर्ष थियो | (कहीं ७ र ९ पनि भन्ने गरिएको छ) तेस बखतसम्म गोकुलमा कृष्ण र बलरामले कुनै औपचारिक शिक्षा प्राप्त गरेका थिएनन् | बसुदेव र नन्दले सल्लाह गरेर श्रीकृष्ण र बलरामलाई शिक्षाध्यनको लागि ऋषि सांदीदिपनीको गुरुकुलमा पठाउने निर्णय गरे |

तेस बखत सबै गुरुकुलहरू अनिवार्य रूपमा आवासीय हुन्थे | राजाकै सन्तान भए पनि गुरुकुलमा सर्वसाधारण सरह नै विद्यार्जन गर्नुपर्थ्यो | साथै, गुरुले ठानेमा बटुकहरूको कठोर परीक्षा पनि लिने गर्थे | अभिभावक वा मातापिताले आचार्यको निर्णयमा औला ठड्याउन पाउन्नथे | कृष्ण र बलराम पनि सामान्य विद्यार्थी सरह नै गुरुकुलमा भर्ना भए |

बलराम र श्रीकृष्ण पनि मृगछाला, जनै र दण्ड लिएर आचार्य आश्रम पुगे | सम्भवत: श्रीकृष्ण र बलरामले पनि अन्य छात्रसरह नै गुरुकुलको नियममा बाँधिएर दैनिकीमा सलग्न भए | ब्रहममुहुर्त (सूर्योदय भन्दा ४ घडी पहिले) जाग्ने र वेलुका ९ बजेसम्म अध्ययन/अध्यापन गर्ने, भिक्षाटन गर्ने आदिकाम श्रीकृष्णले पनि गरेको भन्ने स्पस्ट उल्लेख गर्ग-संहिताले गरेको छ |

जे-होस्, श्रीकृष्णले एउटा साधारण विद्यार्थी सरह नै रहेर ६० दिनमा सम्पूर्ण विद्याहरू सिके | श्रीकृष्ण असामान्य थिए | तेसैले उनले साठी दिनमा सम्पूर्ण १४ विद्या र ६४ कला सिके | चारवेद, चार उपवेद (धनुर्वेद) अर्थशास्त्र, गन्धर्ववेद र आयुर्वेद) र वेदांग (शिक्षा, कल्प, व्याकरण, ज्योतिष, निरुक्त र छन्दशास्त्र) सिक्न सकें | जान्ने विद्यार्थीलाई कक्षा फड्काउने चलन आज पनि नेपालमा प्रचलित छ भने १८ वर्षको उमेर मै प्रोफेसर बनेर आलिया सबुरले १९०९ मा चर्चा पाएकै थिइन् | भारतका आकृत जायसवाल ७ वर्षको कलिलो उमेर सर्जन बनेका थिए |

शिक्षा पूर्ण भएपछि गुरुदक्षिणाका रूपमा श्रीकृष्णले गुरुका मृतछोराहरूलाई स्वर्गबाट झिकाएकाको अद्भूत प्रसंग छ | श्रीकृष्ण गुरुकुलको लागि दाउँरा खोज्न जङ्गलमा गएका थिए भन्ने कुरा सुदामा र चनासंग जोडिएको कथाले स्पष्ट पार्छ |

श्रीकृष्ण र बलराम शिक्षा ग्रहण गरेपछि पुन: मथुरा नै फर्किए | तर उनी कहिले पनि राजा बनेन् | वृन्दावनमा हुर्केको खेलेको एउटा सामान्य गोठालाले कंशको बध गर्ने, द्वारिकाजस्तो नगर निर्माण गर्ने र महाभारतजस्तो ठूलो युद्धको मुखमा श्रीमद्भगवत-गीताजस्तो अद्भूत प्रवचन गर्ने कुराहरू श्रीकृष्णका लागि मात्र सम्भव छ |

मैले यहाँ उल्लेख गर्नै पर्ने विषय के हो भने श्रीकृष्णले आफु भगवान् भएर पनि एउटा सामान्य बालबालिकासरह गुरुकुलमा जानु र गुरुको आज्ञा पालन गर्दै पढ्नु नै महत्वपूर्ण कुरा हो | एसले प्राचीन भारतवर्षमा "शिक्षा"को महत्व कतिधेरै रहेछ भन्ने थाहा हुन्छ | भगवान आफै गुरुकुलको विद्यार्थी बनेर अरूलाई शिक्षाप्रति जागरुक गरेको र गुरु, आचार्य र मातापिताप्रति सम्मान व्यक्त गर्नुपर्छ भन्ने मार्गदर्शन गर्छ |

श्रीकृष्ण जेलखानामा जन्मिएका बालक हुन् | श्रीकृष्ण बाल्यकालमा धेरै पटक हत्याको प्रयासबाट जोगिएका एकजना बालक हुन् | श्रीकृष्ण नौनीचोर, लुगाचोर र  मनका चोर हुन् | श्रीकृष्ण मातापिताका आज्ञाकारी असल छोरा हुन् | श्रीकृष्ण अद्भुत क्षमता भएका एउटा जादुगर हुन् | श्रीकृष्ण असल विद्यार्थी हुन् | श्रीकृष्ण असल र सहयोगी मित्र हुन् | गोपिनीका प्रेमी हुन् | श्रीकृष्ण १६०१०८ महिलाका पति हुन् | श्रीकृष्ण योगेश्वर हुन् | श्रीकृष्ण शान्तिदूत हुन् | श्रीकृष्ण सर्वोत्तम बीर हुन् | श्रीकृष्ण सबैभन्दा कनिष्ट सेवक हुन् | श्रीकृष्ण दार्शनिक हुन् | कृष्ण जगदगुरु र आचार्य हुन् | श्रीकृष्ण असल मित्र हुन् | श्रीकृष्ण सङ्गीतकार तथा मुरली वादक हुन् | श्रीकृष्ण एउटा असल शिक्षक हुन् | विश्वमा सबैले अनुसरण गर्न सकिने एकमात्र व्यक्तित्व हुन् | उनी अद्वितीय विराट पुरुष हुन् | श्रीकृष्ण पूर्णपुरुषोत्तम र हरेक मान्छेले पछ्याउनै पर्ने विराट व्यक्तित्व हुन् |

मेरो जीवनमा सबैभन्दा प्रभाव पर्ने व्यक्तित्व श्रीकृष्ण कै हो | जेलखानामा जन्मेको, गोठालाले हुर्काएको, शत्रुहरूले आफ्नो मूलभूमिबाट खेदेको अवस्थामा पनि आफ्नै प्रयन्त र साहसले "जगदगुरु" बन्ने एकमात्र श्रीकृष्ण नै हुन् | श्रीकृष्णले जतिधेरै प्रेम सिकाउनु भएको छ तेतिनै धेरै निर्लिप्त हुन पनि सिकाउनु भएको छ |

श्रीकृष्णको जन्मलाई उत्सवका रूपमा मनाउने पर्व "श्रीकृष्णअष्टमी"का अवसरमा हामी सबैको शिक्षा, गुरू र गुरुकुलप्रति एकबद्धता बनोस् | हामी सबै श्रीकृष्णको गुरुत्व, आचार्यत्व तथा ईश्वरत्वको छायामा हुर्कन सकौं | सबै श्रीकृष्णझैं स्वधर्मको रक्षा, स्वसंस्कृतिको रक्षा र अन्धविश्वासप्रति असहमत हुने हामी सबैमा साहस प्राप्त होस् | हामीमा धर्मका लागि अर्थात्सआफ्नो्जरोकिलोका लागि स्वधर्मे निधनं श्रेय: परधर्मो भयावह अर्थात् आफ्नो धर्मसंस्कृतिप्रति हामी भित्र प्रेम जगोस् |

लोग्नेस्वास्नी र सम्बोधन

लोग्नेस्वास्नी र सम्बोधन फरक संस्कृति , परम्परा र भाषाका अनुसार लोग्नेस्वास्नी विच एकआपसमा सम्वाद गर्ने चलन हुन्छ | मांगी विवाह होस् वा प्रे...