लोग्नेस्वास्नी : कज्याउने र वसमा राख्ने दुस्चक्र

 लोग्नेस्वास्नी : कज्याउने र वसमा राख्ने दुस्चक्र

(१) विवाह गरेर दुरान फर्काउन जाँदा कमलाकी आमाले भन्नुभयो "छोरी, दुलाहालाई आफ्नो वसमा राख्नु पर्छ | यसका लागि सामदाम, दण्ड तथा भेद सबै उपायहरू अवलम्बन ग

र्नु परे पछि हट्नु हुँदैन | लोग्नेलाई वसमा राख्ने स्वास्नी मान्छे सुखी हुन्छन् | लोग्ने वसमा राखियो भने आफुले चाहेको कुरा पुग्छ |"

(२) दुरानबाट घर फर्किएको छोरा सन्तोषलाई आमाले भन्नु भयो "बाबु, स्वास्नी कज्याउन सक्ने लोग्नेको समाजमा इज्जत हुन्छ | स्वास्नीलाई सधैं आफुले भनेको मान्ने गराउनु पर्छ | नत्र टाउकोमा चढ्छन् | लोग्नेको कुरा नमान्ने, लोग्नेको कुरा नसुन्ने, जवाफ फर्काउने स्वास्नीसंग घरवार चल्न गाह्रो हुन्छ | स्वास्नीको मात्र कुरा सुन्नेलाई दुनियाले "जोइटिग्रे" भन्छन् |

........

माथि उल्लेख गरिएका दूवै घटना काल्पनिक हुन् | कसैको वास्तविक जीवनसंग मिल्न गए आश्चर्य मान्नु पर्दैन | समाज र संस्कृति दूवै परिवर्तनशील हुन्छन् | आजका "लोग्नेस्वास्नी" अलि फरक शैलीमा वसमा राख्ने र कज्याउने अभ्यास गर्छन् | अचम्मको कुरा त के भने "वसमा राख्ने" आकांक्षा "पढेलेखेका मोडर्न"मा बढ्दो छ भने कज्याउने शैली खान्दानी वा परम्परागत शैलीका लोग्नेस्वास्नीमा छ | अपवाद वाहेक जव लोग्ने र लोग्नेको परिवारले शिक्षित महिलालाई "कज्याउने" व्यबहार थाल्छ, लोग्नेस्वास्नीका विचमा "खटपट" आरम्भ हुन्छ | परिणाम : डिभोर्स वा आत्महत्यामा देखिने सम्भावना हुन्छ | यसैगरी, "वसमा राख्ने" व्यबहारको पनि अन्तिम विन्दू पारिवारिक विखण्डनै हुन्छ | यसै सेरोफेरिमा सम्बन्धित लोग्नेस्वास्नीले "मम" भन्दै आफ्नो व्यबहार र सोचमा परिवर्तन गर्न आरम्भ गर्नुपर्छ | परिवार, बालबालिका र लोग्नेस्वास्नी दूवैको "भलो" हुन्छ |

"स्वास्नी कज्याउने र लोग्नेलाई आफ्नो मुट्ठीमा राख्ने" भन्नेजस्ता अतिवाद नेपाली समाजमा आज पनि शक्तिशाली छन् | खासगरी, न्यूक्लियर फेमिलीको अभिरुचि बढ्दै गर्दा "जोइटिग्रे"हरूको सङ्ख्या बढेको छ भन्ने अनुभव संयुक्त परिवारमा हुर्किएका अभिभावकहरूको छ | अर्कोतिर संयुक्त परिवारमा भन्दा "एकल परिवारमा छोरी बढी सुखी हुन्छे" भन्ने मान्यता ससुरालीहरूतिर बलियो देखिन्छ भने नवविवाहित लोग्नेस्वास्नीले पनि सुख "एकल परिवारमा नै" देख्न थालेका छन् | प्रश्न एकल परिवार वा संयुक्त परिवारको होइन, प्रश्न "लोग्नेलाई वसमा राख्नु र स्वास्नी कज्याउनु" उचित हो ? के यस्तो अभ्यासले लोग्नेस्वास्नीका विचमा प्राकृतिक प्रेम सम्बन्ध दिगो होला ? भन्ने हो |

असलमा, नेपाली समाजमा "स्वास्नी कज्याउने र लोग्नेलाई आफ्नो मुट्ठीमा राख्ने" भन्ने मान्यता आज पनि फरकरूपमा विद्यमान छ | जुन परिवारका लोग्ने वा स्वास्नीले यस्तो मान्यताको आधारमा आफुलाई प्रस्तुत गर्छन्, त्यो परिवारको शान्ति सधैंका लागि समाप्त हुन्छ | लोग्नेलाई वसमा राख्ने अभ्यास गर्ने स्वास्नी मान्छेले परिवार र लोग्ने गुमाईसकेका हुन्छन् | "लोग्नेलाई वसमा राख्ने "एजेण्डा"मा काम गर्ने स्वास्नी मान्छेले लोग्नेलाई माया गर्लान् तर लोग्नेका आमाबुवा, छरछिमेकी, सम्बन्धिहरूलाई पटक्कै मन पराउँदैन् | संयुक्त परिवारलाई जेलखानासरह मान्छन् |

अर्कोतिर स्वास्नीलाई "कज्याउने" मनस्थिति र व्यबहार भएको लोग्ने र लोग्नेका आमावुवा वा परिवारका लागि "स्वास्नी" काम गर्ने/गराउने सित्तैको सेविका वाहेक केही हुँदैन | लोग्ने र लोग्नेका मातापिता वा आफन्तको खुसीको लागि स्वास्नी मान्छेले आफ्नो स्वतन्त्रता, इच्छा तथा सीपहरू गुमाउनु पर्छ | महिलाका भावनाहरूको कुनै महत्व हुँदैन | लोग्नेका यौनचाहना पुरा गर्नु, इच्छाए/नइच्छाए पनि उसको लागि "बच्चा" जन्माई दिनु, हुर्काइ दिनु र परिवारको अत्याचार सहेर पनि "घरपरिवार"को कठोर अनुवन्ध भित्र रहनु नै "संस्कारी स्वास्नी" हुनु हो |

वसमा राख्ने स्वास्नी होस् वा कज्याउने लोग्ने, दूवैले एकआपसमा प्रेमको नाटक मन्चन गरिरहेका हुन्छन् | कज्याउने र वसमा राख्ने व्यबहारको अग्निकुण्डमा प्रेम, एकआपसी सहयोगको भावना, समानानुभूति, स्वाभाविक मायालु र हेरविचार गर्ने व्यबहार जलिसकेको हुन्छ | वसमा राख्नुको अर्थ "सधैं लोग्ने मेरो कन्ट्रोलमा रहोस्, मेरो अनुमति विना सास पनि नफेरोस्" भन्ने अतिवादसंग जोडिन्छ, जसले लोग्ने र लोग्नेको परिवारलाई "वस्तु"का रूपमा व्यबहार गर्छ | लोग्ने पूर्णतया स्वास्नीको आज्ञामा काम गर्ने "सेवक"सरह हुन्छ | स्वास्नीको झगडालु स्वभावबाट जोगिन लोग्नेले स्वास्नीका सामु आत्मसमर्पण गर्छ | दुर्भाग्यवस, एस्तो परिवारमा माइतीपक्षको चर्को समर्थन रहने गरेको नेपाली परिवारहरूको अनुभव छ |

यसैगरी "स्वास्नी" कज्याउनेहरूले विवाह गरेर लोग्नेको घरमा आएकी "युवति"लाई परिवारको सदस्य भन्दा पनि छोराले विवाह गरेर ल्याएको "सेविका"को व्यबहार गर्छन् | कज्याउने चिन्तन र व्यबहार भएको लोग्ने, स्वास्नी मान्छेका लागि एउटा भयानक सपना हो | हाम्रो समाजमा धेरै महिलाहरूले "छोराछोरीका लागि यस्तो लोग्ने र उसको परिवारसंग सम्झौता गरेका हुन्छन् | रगतको आँसु पिएर जीवन यापन गरिरहेका हुन्छन् | "संस्कारी" र "परिवारको लागि" स्वास्नीको सम्पूर्ण उर्जा र स्वतन्त्रताको चाहना समर्पित हुन्छ |

"वसमा राख्ने र कज्याउने" यी दूवै स्वभाव भएका लोग्नेस्वास्नीको घरपरिवार राम्रो र असल देखिए तापनि जिउँदो ग्रीनेडसरह हुन्छ | कति वेला, यस्तो परिवार पूर्णतया अशान्ति, द्वन्द र विखण्डनको भुमरीमा फंस्छ ? भन्न सकिन्न | असल स्वास्नीले लोग्नेलाई "वसमा राख्ने होइन" संयमित तवरले स्वतन्त्रताको उपयोग गर्ने, मायालु जीवनसाथीका रूपमा विश्वास गर्नुपर्छ | अन्याय विरुद्ध बोल्नुपर्छ तर वसमा राख्नका लागि माइतीको अभिमत पक्षमा छ भने अस्वीकार गर्नुपर्छ | "कन्ट्रोल" गर्ने स्वभावका कारण कुनै ओअनी दिन लोग्नेको विश्वास गुम्न सक्छ | विश्वास गुमेपछि पुन: त्यसलाई आर्जित गर्न सजिलो हुँदैन | तेसैले कन्ट्रोल होइन सहकार्य, जीवनसाथीका रूपमा लोग्ने र लोग्नेका परिवारसंग व्यबहार गर्नुपर्छ |

"कज्याउने" मनसाय र व्यबहार दूवै आत्मघाती व्यबस्था हुन् | विवाह एकजनाको मात्र भएको होइन | विवाह गरेर धर्मपत्नी बनाएपछि "कज्याउने" भन्ने मनसाय नै अनुचित, आपत्तिजनक र लोग्नेस्वास्नीका विचमा हुने स्वाभाविक प्रेमको बाधक हो | तेसैले स्वास्नीलाई कल्याउने चिन्तन तुरुत्न त्याग्नुपर्छ | जीवनसाथीसंग सहकार्य, सम्बाद तथा सहअस्तित्व र आदरकासाथ व्यबहार गर्नुपर्छ | नत्र, लोग्नेस्वास्नीको सम्बन्ध बाध्यात्मक हुन्छ | न प्रेम हुन्छ, न आदर हुन्छ, न आदर्श हुन्छ | तेसैले पत्नीलाई "कज्याउन" सिकाउने र उक्साउनेका सल्लाहहरू विनम्रतापूर्वक अस्वीकार गर्नुपर्छ |

एकल परिवारमा वस्ने कि संयुक्त परिवारमा बस्ने कुराको निर्णय आवश्यकता, परिवेश तथा स्थिति विचार गरेर लोग्नेस्वास्नी आफैले गर्नुपर्छ | एकल परिवार होस् वा संयुक्त परिवार दूवैमा आ-आफ्ना असल र कमसलपन हुन्छन् | असल जीवनसाथीले एकअर्कालाई "वसमा राख्ने वा कज्याउने"जस्ता अनर्थ व्यबहारलाई "लोग्नेस्वास्नी"का विचमा प्रवेश गर्न दिनु हुँदैन | असलमा, पति र पत्नी दूवै एकआपसमा पूरक हुनुपर्छ | पूरक, सहयोगी तथा विनम्र हुनुमा शान्ति सुख र आनन्द छ | लोग्नेस्वास्नीहरू ईश्वरका सर्बोत्तम रचना हुन्, जसको सहकार्यले विश्व खुशी, सुखी र आनन्दित हुन्छ |

ईश्वरले "लोग्नेस्वास्नी"को सम्बन्ध एकआपसमा विश्वास गर्न, सहकार्य गर्दै संसार र आफुप्रतिको दायित्व पूरा गर्न र व्यक्तिगत जीवनलाई "आनन्दित" बनाउनका लागि निर्माण गरेका हुन् | जुन वखत र समयमा स्वतन्त्र पुरुष र स्त्रीले एकआपसमा लोग्नेस्वास्नी बन्ने निर्णय गरे, त्यसै बखतदेखि महिलाले माइतीमा उपभोग गरिरहेको व्यक्तिगत स्वतन्त्रता केही अंश र पुरुषले घरमा उपभोग गरिरहेको स्वतन्त्रता एकअर्कालाई समर्पण गर्ने र नयाँ "व्यबहार" आरम्भ गर्ने निधो गरेका हुन्छौं | मनोबैज्ञानिकहरू यो व्यबस्था र अवस्थालाई "एडजस्टमेन्ट" भन्छन् |

लोग्नेस्वास्नी एकअर्काका पूरक हुन्, पार्टनर वा प्रतियोगिता गर्ने प्रतिद्वन्दी होइनन् | लोग्नेले स्वास्नीलाई र स्वास्नीले लोग्नेउपर निश्छल विश्वास गरे पुग्छ | लोग्नेले स्वास्नीसंग सम्मान जनक व्यबहार र सहयोगी व्यबहार गरे पुग्छ | परिवारका व्यक्तिहरूले "लोग्नेस्वास्नी"को आपसी प्रेम तथा मर्यादाका विचमा "जोड्ने" भूमिका निर्वाह गरे पुग्छ | सहकार्य, सहयोग, निश्चल प्रेम, सम्मान तथा रमाइलोपनले "लोग्नेस्वास्नी"को जीवनमा स्वर्ग तथा आनन्दको उपलब्धि हुन्छ | अन्त्यमा, लोग्नेस्वास्नीको जीवन सहआनन्द प्राप्तिको लागि हो, तेसैले आनन्द, साह्चर्य, प्रेम तथा सम्मानको बाटो अपनाउनु पर्छ, घृणा, अपमान, कज्याउने, वसमा पार्ने बाटो हिंडेर सुख प्राप्त हुँदैन | प्रेम र सम्मानको बाटो सरल सहज र जोड्ने हुन्छ | जव "लोग्नेस्वास्नी" एकआपसमा प्रेम गर्छन्, विश्वास गर्छन्, एकले अर्कोलाई सम्मान गर्छन् "वसमा पार्ने र कज्याउने" मूर्खतापूर्ण व्यबहार र चिन्तन स्वत: समाप्त हुन्छन् |