सांस्कृतिक आमहत्याको संघारमा नेपाल

अमेरिकी गठबन्धनले १९९२ मा इराकमा आक्रमण गरेर त्यहाँ नरसंहार मचाएको धेरै समय वितेको छैन | त्यो आमसंहार हतियार प्रयोग गरेर मचाइएको थियो र अहिले पनि अमेरिका लगायत देशहरूको प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष संलग्नतामा आमसंहारहरू भैरहेका छन् |

नेपाल हिन्दू तथा बौद्ध बहुल देश भएको र यहाका जनता पनि शान्तिप्रिय भएकोले यो गठबन्धनले हतियार बेच्नका लागि आमसंहारको प्रोपोगान्डा रच्न सम्भावना नभएपछि सांस्कृतिक आमसंहारको संरचना खडा गरेका छन् | एस्तो संरचना अमेरिकी स्टेट-विभाग अन्तर्गत र युरोपेली कमिशनको धर्म तथा मानवाधिकार शाखाभित्र खडा गरिएको छ |

जहाँ शान्ति छ, त्यहाँ यी राष्ट्रहरूले आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्न धर्म तथा मानवाधिकार शास्त्रको प्रयोग गर्छन् | मैले लेखिरहेका यी हरफहरू अमेरिका वा युरोपेलीहरूप्रति विद्द्वेषका कारण होइन, उनीहरूले विगत २६ वर्षदेखि सार्वजनिक गरिरहेका रिपोर्टहरूमा आधारित छन् |

स-साना जातीय समुदायका व्यक्तिहरूलाई युरोपेली वा यु.एनमा जागिर दिने र त्यहाँ उनीहरूलाई "सामाजिक तथा सांस्कृतिक विद्रोह गर्न प्रशिक्षण दिएर विद्रोही बनाउने काम तिनले गर्छन् | पछि तिनै विद्रोहीहरूलाई सामाजिक अभियन्ताका रूपमा खडा गरेर सामाजिक घृणावादको विकास गर्छन् | मेरो कुरा नपत्याए नेपामा युएन वा युरोपेली-अमेरिकी निकायमा जागिर खाइरहेका वा रिटायर भएकाहरूको जीवनचर्याका विषयमा आफ्नै बुझ्नुहोस् | उत्तर मिल्नेछ |

लोभले होस् वा जानेर नै होस्, नेपालको रैथाने धर्म संस्कृति तथा रितिरिवाजसहित साहित्यिक सम्पदाको विनाश गर्न धेरै राजनीतिज्ञ, समाजसेवी र पण्डितसम्म लागेका छन् | यसको प्रत्यक्ष उदहारण हो - बजेटमा विदेशी निर्भरता र आइएनजिओहरूको अच्काली सक्रियता |

पाठ्य पुस्तकहरू अग्रेजीकरण गरिनु, अदालतमा अंग्रेजी अनिवार्य गर्नेतिर प्रयत्न गर्नु, नेपालमा सबैभन्दा थोरै समुदायलाई प्रतिनिधित्व गर्ने इसाई धर्मलाई "नेपालको प्रमुख धर्मका रूपमा पाठ्यपुस्तकमा समेटिनु, १९६२ सम्म केवल ८-१० संख्यामा रहेका चर्चहरू बढेर सन् १९१६ एकाएक ९००० को हाराहारीमा पुग्नु, अंग्रेज राजदूतले खुला रूपमा नै धर्मनिरपेक्षताका विषयमा बोल्नुआदि सांस्कृतिक आमहत्यातिरको स्पस्ट संकेत हो |

अमेरिकाको स्टेट विभाग अन्तर्गत ब्युरो अफ डेमोक्रेसी, ह्युमन राइटस् एण्ड लेबरले विश्वभरीमा प्रजातन्त्र, मानवाधिकार तथा धार्मिक स्वतन्त्रताको अवस्थाको डाटा प्राप्त गर्छ र हरेक वर्ष ती डाटामा आधारित रहेर प्रजातन्त्र, मानवाधिकार र धार्मिक स्वतन्त्राको विषयमा रिपोर्ट रिलिज गर्छ | अचम्मको कुरा के छ भने अमेरिकाको यो समुहमा एकजना पनि हिन्दू, जैन, बौद्ध, सीख छैनन् |

उपरोक्त रिपोर्ट दिने काम धेरैजसो चर्च तथा चर्चसंग सम्वन्धित गैर-सरकारी संस्थाहरूले गर्छन् | उक्त संस्थाले २००१ देखि लगातार नेपालको धार्मिक स्वतन्त्रताका विषयमा आफ्नो धारणा गर्दै आएको छ | विभागले नेपालमा धार्मिक स्वतन्त्रताको वाधकतत्वका रूपमा हिन्दू तथा बौद्ध संस्कृतिलाई देखेको छ | हरेक वर्ष नेपाली रैथानेहरू संस्कृतिहरूलाई धार्मिक स्वतन्त्रताको वाधक तत्वका रूपमा प्रस्तुत गर्छ |

यदि नेपालका रैथाने धार्मिक संस्थाहरू हिन्दू, बौद्ध, जैन, किरातआदि धार्मिक स्वतन्त्रताका लागि वाधक छन् भने उसले कुन धार्मिक समुहका लागि धार्मिक स्वतन्त्रताको अपेक्षा गर्छ त ? यो कुरा आम मानिसले बुझ्न सक्दैनन् तर नेतृत्वमा भएकाहरूले राम्ररी बुझेका छन् | संविधान जारी गर्नु पूर्व हिन्दूराष्ट्रका सवालमा जनमत त्यसै दवाइएको होइन |

असलमा, जानेर वा नजानेर नेपालमा धार्मिक स्वतन्त्रता छैन, दलित तथा महिलाहरू अत्याचार ग्रस्त छन् भनेर रिपोर्ट दिने संस्थाहरूले नेपालको रैथाने सांस्कृतिक संस्थाहरूको आमहत्या गरिरहेका छन् | अहिले नेपालीहरूका लागि सबैभन्दा महत्वपूर्णका नै "सांस्कृतिक आमहत्या देखि नेपाली समाजलाई जोगाउने काममा क्रियाशील हुनु हो |"

नेपालको सांस्कृतिक आमहत्याको प्रायोजक वा प्रतिनिधिका रूपमा संयुक्त राष्ट्रमा काम गर्ने वा गरिसकेका तथाकथित नेपाली विद्वानहरूलाई उदाहरणका रूपमा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ | एक पटक यु.एन. एजेन्सी वा अन्तरास्ट्रिय गैर-सरकारी संस्थामा काम गरेकाहरू या त चरमजातिवादी हुन्छन् वा अमेरिका-युरोपेलीवादी हुन्छन् |

मैले थोरै मात्र यस्ता विद्वानहरू भेटेको छु जसले यु.एन. एजेन्सी वा अन्तरास्ट्रिय गैर-सरकारी संस्थामा काम गरेपछि नेपालमुखी भएको भेटेको छु | धेरैजसो यु.एन. एजेन्सी वा अन्तरास्ट्रिय गैर-सरकारी संस्थामा काम गरेका पूर्वजागिरेहरू नेपालको रैथाने, धर्म, संस्कृति परम्पराको आमहत्या गर्न/गराउन क्रियाशील छन् भन्दा अत्युक्ति हुँदैन |

अहिले नेपालको राजनीति, शिक्षानीति, सामाजसेवा, मानवाधिकार सबै आयातित भएको र यिनको स्रोत पनि विदेश मै रहेकोले यिनको विकास हुँदैजाँदा नेपालको रैथाने सम्पदाहरू मासिन्छन् नै | यस अर्थमा नेपाली समाज क्रमशः सांस्कृतिक आमहत्यातिर अगाडी बढिरहेको छ |

जरोकिलोतिर फर्कनु नै यसको बलियो विकल्प छ |