लुलु गाईको संरक्षण - दुवै हातमा लड्डु !!!

हिमाली भेकमा पाइने लुलु गाई नेपालको रैथाने जातको गाई हो | यो गाई मुस्ताग लगायतका हिमाली जिल्लाहरूमा पालिन्छ |

यसको वजन र आकार एउटा सप्रेको बाखो भन्दा बढी हुँदैन | घाँसको अभाव हुने हिमाली जिल्लाहरूमा यो पाइन्छ र रौं लामा हुनेहुँदा हिमाली जाडोलाई सजिलै सहन्छ | सानो आकारको हुनाले घाँस पनि थोरै भए पुग्छ |

पर्वत लगायत पहाडी जिल्लाहरूका रैथाने गाईहरू पनि अग्ला र ठूला त हुँदैनन् तर लुलु कै विकसित रूप हो कि भन्ने भान पर्छ |

लुलु गाईको दूध अत्यन्त घीऊ लाग्ने खालको हुन्छ | मुक्तिनाथमा भेटिएका बुजुर्गले भने "ज्वरो आयो, चीसो लाग्यो, शरीर दुख्यो, माहवारी विग्रीयो, बच्चा जन्मन गारो भो भने मनतातो दूधको प्रयोग हुन्छ |

धेरै रोगमा गहुतको प्रयोग पनि हुन्छ | खासगरी उडुस र जुम्रा, लुतो र घाऊ पाक्नबाट जोगाउन गहतको प्रयोग हुन्छ भने मर्किएको, हाड भाच्चिएको अवस्थामा वेसार र गोवर तताएर बाधिन्छ |

तर बढ्दो आधुनिकीकरण र व्यक्तिवादी प्रवृतिका कारण यी रैथाने गाईहरू लोप हुने अवस्थामा छन् | सरकारी वा गैर-सरकारीतहबाट यी रैथाने गाइहरूको संरक्षणको लागि कुनै प्रयास भएको देखिन्न न सुनिन्छ |

सबै मान्छेहरू ब्यापारी भएका छन् | सुँगुर र गाईको मिश्रणबाट विकसित गरिएको जर्सी गाईतिर मान्छेको अभिरुचि बढ्दो छ | धेरै दूधले स्वास्थ्य पनि धेरै राम्रो गर्छ भन्ने भ्रमबाट मुक्त हुनुपर्छ |

नेपालको राष्ट्रीय पशु नै भए पछि यसको संरक्षण गर्नु र त्यसप्रति जनतामा चेतना संचार गर्ने काम सरकारको प्राथमिकतामा पर्नुपर्छ भने गाईलाई राष्ट्रिय पशु घोषित गर्न/गराउन अफ्फ्नो प्रयास रहेको भन्ने गोवादी संघसंस्थाहरुले पनि लुलु गाईको संरक्षणमा ध्यान दिनुपर्छ |

बौद्धहरूले गाईको पूजाआजा त गर्दैनन् तर तिनको मासु पनि खाँदैनन् | उनीहरूले हिन्दू देवीका रूपमा पूजिने गाई प्रति अगाध श्रद्धा राख्छन् | यदि सनातन धर्मावलम्वीहरू लुलु-गाईको संरक्षणका लागि अगाडी सर्छन् भने हिमाली समुदायको पूर्ण समर्थ रहन्छ - बुजुर्गले भने |

विदेशी पर्यटकको गतिविधि बढ्न थाले पछि स्थानीय मानिसहरूले अन्य पेशा अपनाउन थालेका छन् | सरदार २० वर्ष आयुभएको र लैनो हुँदा दूई किलो सम्म दूध दिने गाई अहिले रुचिको विषय रहेन |

यदि यसै किसिमले लुलु गाईको अपेक्षा हुने हो भने आगामी वीसवर्षमा "नेपालको रैथाने जातको गाई लुलु थियो र अहिके लोप भैसकेको अवस्था छ" भनेर इतिहासमा पढाउनु पर्ने छ |

लुलु गाईको दूधको गुणबत्ताको चर्चा गर्दा ऋषि बशिष्ठले पालेको कामधेनु गाई लुलु नै हुनुपर्छ | लुलु गाईको दूध हिमाली औषधिहरूको सार हो | लुलु जुन बेला पनि दुहुन सकिन्छ र दूधमा चिनी हाल्नु पर्दैन |

मिल्छ भने मुक्तिनाथमा "लुलु गाईको लागि गौशालाको निर्माणतिर प्रयन्त गरौँ | यसले नेपालको रैथाने हिमाली जातको गाईको सुरक्षा सुनिश्चित हुन्छ | यसतिर ध्यानदिन सके "गाई-पूजा" सफल हुनेछ |

दुई करोड हिन्दूहरूले गाईपूजामा गर्ने सरदर खर्च २०० रुपैया रहेको अनुमान गर्छु | यदि यो खर्च लुलु-गौशाला निर्माण गर्न जम्मा गर्ने हो भने धर्म पनि हुने नेपालको रैथाने जातको गाईको संरक्षण पनि हुने | स्वर्ग पनि मिल्ने धरतीमा असल काम पनि हुने - दुवै हातमा लड्डु !!

(फोटो : लेखक लुलु गाईसंग)