परिवर्तनका चार कारण

१. असुरक्षा : नेपाली युवाहरू सधैं आफु असुरक्षित भएको अनुभव गर्छन् | पढेलेखेकाले जागिर पाउंदैनन् | पढ्न चाहनेले पढ्ने अवसर पाउंदैनन् | कृषक, गृहिणी, मजदूरआदि सबैजसो आर्थिक असुरक्षाको जालोले नराम्रोसंग जेलिएका छन् | एस्तो असुरक्षित मनोविज्ञानले अनावश्यक, असामय र घातक मानसिक तनाव सिर्जना गरिरहेको छ |

२. तनाव : अहिले हरेक नेपालीको जीवन तनावग्रस्त छ | भोजनको तनाव, अर्थको तनाव, रोग-शोकको तनाव, रोजगारीको तनाव त्यसमा पनि राजनैतिक कारणले उत्पन्न हुने सामाजिक सद्भाव विथोलिंदा हुने तनाव अझै बढी छ | तनावले मान्छेको मन रुग्ण बनेको छ |

३. रीस : मान्छेको मनमा प्रवेश गरेको गहिरो तनाव रीस बनेर फुट्छ | अहिले नेपालका ९० प्रतिशत युवावर्गहरू हिजोभन्दा बढी रिसाहा भएका छन् | स-सानो कुरामा उनीहरूको पारो तात्छ | सहनशीलता गुमेको छ | सहनशीलता गुमेकोले मान्छे हिंसक भएको छ |

४. हिंसात्मकता : असुरक्षा, मानसिक तनाव तथा रिसले दोर्याने भने कै हिंसातिर हो | अहिलेको युवा हिंसातिर उन्मुख छ |

४.१. प्रत्यक्षरूपमा (तोडफोड, झैँझगडा, जनयुद्धआदि)का रुपमा विकसित हुँदैछ भने अप्रत्यक्षरुपमा "दलाली-संस्कृति"मा लहसिदै छ | विभिन्न बहाना गरेर झगडा गर्न, गुण्डागर्दी गर्न चासो राख्दैछ | मधेश, पहाड हिमाल एस्तो प्रत्यक्ष\हिंसाको चपेटाले छियाछिया भैसकेको हामी सबैले अनुभव गरिरहेका छौँ |

४..२. दलाली संस्कृतिको अर्थ हो - तुरुन्त आर्थिक तथा सामाजिक हैसियत प्राप्त गर्नका लागि अपनाइने असबैधानिक वा संबैधानिक बाटो | जागिरे, राजनैतिक कर्मी, ब्यापारीका रुपमा दलाली-संस्कृतिका रूपमा एस्तो हिंसा विस्तार हुँदैछ | एस्तो हिंसामा सरकारी वा निजी सम्पत्ति आफ्नो हातमा पार्ने जुक्ति लगाइन्छ |

राजनीति, समाजसेवा, ब्यापारआदि सबै कार्यहरू केवल दलाली गरेर अर्थार्जनको प्रयोजनमा खडा हुँदैछन् | राजनीति, समाजसेवा, ब्यापार वा जागिरे भएर छोटो समयमा धेरै पैसा कमाउन नसक्नेहरू समाजबाट नै वहिस्कृत हुने खतरा बढेको छ भने असल व्यक्तिहरू सीमान्तिकृत बन्न थालेका छन् |

उपरोक्त सबै प्रकारका समस्याहरूमा जातीयता, क्षेत्रीयता तथा अधिकारकाका नाममा तथाकथित युरोपेली सहयोगीहरूले घृणावाद रोपेर सामाजिक असहिष्णुता बलियो बनाउदैछन् |

अव हामी नेपालीहरूको लागि उपरोक्त चारवटा "अधर्मचक्र"बाट आफुसहित सधैंको लागि मुक्तिप्राप्त गर्ने घनघोर चुनौती उपस्थित भएको छ | उनीहरूले एस्तो घनघोर दुरावस्थालाई अधिकारको नाम दिएर नेपालीहरूलाई अझैं भ्रमित पर्ने कुरा त छँदैछ | दलालीको सरल अर्थतन्त्रमा धक्का लाग्ने सूत्रहरूका विरुद्ध को-को र कस्ताहरू उभिनेछन् ? लेखी साध्ये छैन |

दलाली तन्त्रका विरुद्ध विदेशमा रहेर विभिन्न काम गर्ने नेपाली युवाहरूको जमात उठ्न थालेको छ र देशमा पनि युवाहरू दलालीतन्त्रको अन्त्य होस् भन्ने चाहन्छन् | तर उनीहरूसंग दिगो बिकल्प छैन | उनीहरूले एस्तो विकल्पका रूपमा सामाजिक संजाल वा स-साना समुहहरू निर्मित गरेर क्रियाशील छन् |

मुलधारका ठूला राजनीतिक दलभित्रका केही युवावर्गहरू नेतृत्वको अकर्मन्यता तथा दोहोरो चरित्रबाट असजिलो अनुभव गर्छ तर राजनीतिसंग जोदिंदा प्राप्त हुने अनिश्चित अवसरका लागि तिनको पछिलाग्न बाध्य छन् | यस्ता युवाहरूले दीगो अवसरप्राप्त भए तुरुन्त मूलधार छोड्छन् |

विदेशमा कामको सम्मान, कानुनको सम्मान तथा कामप्रतिको समर्पण देखेका नेपालीहरूका लागि नेपालको दलालीतन्त्र तथा कामचोर प्रवृतिमा दिक्क लाग्छ | परिवर्तनको ठूलोठूलो कुरा गर्ने तर असल जीवनमा माखोसम्म नमार्ने आफ्नो देशको राजनैतिक तथा प्रशासनिक तन्त्रप्रति अत्यन्त निराशा छाउँछ | अर्को शब्दमा, नेपाल छिरेपछि "हक्कनवक्क" हुन्छ | उनीहरूको देश-निर्माणको सपना एकएकगरेर खण्डित हुँदैजान्छ | उनीहरू एकतारिकाले "लोसे" देखिन्छन् |

अमेरिका होस् वा खाडीदेशमा काम गरेर फर्किएकाहरूको यो "लोसेपन" देशको राजनैतिक अकर्मण्यताले निम्त्याएको हो | उनीहरूले सिकेका सीपहरूले आत्महत्या गरिरंदा लोसेपन अत्यन्त स्वभाविक अवस्था हुन्छ |

उद्यमशीलताको गहिरो ईच्छाशक्ति बोकेर नेपाल फर्किने जनसंख्याप्रति सरकारी तन्त्र अत्यन्त उदासीन छ | विदेशी कमाईको केवल ५% मात्र उद्यमशीलतामा प्रयोग हुन्छ भन्ने सरकारी आकडाले पनि यो तत्थ्यलाई स्थापित गरेको छ |

उद्यमशीलताको कुरा गरेर वर्तमान राजनैतिक शक्तिहरूले अनन्तकालसम्म युवाशक्तिलाई झुक्याउन सक्दैनन् | नेपाली जरोकिलो जोडिएका उद्योगहरू स्थापित गरेर मात्र विदेशबाट फर्किएका जनशक्तिलाई ब्यबस्थित गर्न सकिन्छ | जरोकिलो आन्दोलनले यो कुराको थालनी गरिसकेको छ |

विदेशीमूलाधारको राजनैतिक "सपना"बाट मुक्त हुँदासाथ नेपाली जनशक्तिमा शक्ति संचार हुन्छ | म्याकलेको शिक्षानीतिले अब्यबस्थित तथा दिग्भ्रमित बनेको नेपाली सामाजिक संरचना र विदेशीको गुण गाउने र सिको गर्ने राजनैतिक शक्तिहरूको वर्चस्वरहेसम्म यस्तो शक्तिमा विदेशी मानसिकताको राइछाई रहन्छ | विदेशी बौद्धिक दासता र राजनैतिक दासताको अवसान युवाहरूले गर्नेछन् | जरोकिलोआन्दोलन यसको शंखघोष हो |

असुरक्षा, मानसिक तनाव, रीस, निराशा यी सबैको औषधि हो उद्यमशीलता | सहृदयतापूर्ण उद्यमशीलताले दिगोपन तथा विज्ञानप्रतिको उच्चस्तरीय निष्ठा व्यक्त गर्ने हुँदा निर्विवादरूपमा सर्वस्वीकार्य हुन्छ |

अहिलेको बिडम्वना के हो भने सबैजसो राजनैतिकदलहरूले पूर्णशक्तिले देश निर्माणको संकल्प लिंदा पनि असफल हुँदैआएका छन् | उनीहरूको असल\ नियतमा शंका गर्नु आफैमा शंका गर्नु हो तर उनीहरू सधैं असफल भएको तत्थ्य पनि त्यतिनै सत्य हो | यसको एउटा मात्र कारण हो - उनीहरूको बैचारिक सिद्धान्त जुन् मूलत: विदेशी छ |

राम्रो र असल कुराहरू जुन ठाउं वा व्यक्तिबाट निशंकोच रूपमा स्वीकार्नु पर्छ तर ती विषयवस्तुहरूको स्थानीयकरण हुनुपर्छ | जरोकिलो आन्दोलन युवाहरूको पुनर्जागरणको आन्दोलन हो जुन् राज्यराष्ट्रको आधारशीलामा उभिएको छ र पूर्णपरिवर्तनको लागि आफ्नै सिद्धान्त कायम गरेको छ |