वैरागी व्यक्तित्व विकार (AVPD)

वैरागी व्यक्तित्व विकार (AVPD)

डा. गोविन्दशरण उपाध्याय (परामर्श विज्ञ)   

३२ वर्षका सरोजको व्यबहारमा अचानक परिवर्तन आएको छ | उनी सधैं सामाजिक होस् वा व्यक्तिगत दायित्वहरूबाट जोगिने प्रयत्न गर्छन् | आजभोली त उनले झन् घरमा मान्छे आएको पनि मन पराउँदैन् | एउटा ब्यांकमा काम गर्थे तर उनले आफ्नो परमोशन पनि अस्वीकार गरे | एकान्तमा बस्ने, दायित्वहरूलाई बोझ ठान्ने र मान्छे आउँजाउँ हुने कुनै पनि क्रियाकलापबाट जोगिने गर्छन् | छोराछोरी, आमावुवा, आफन्तसंग उनको दूरी बढ्दै छ | सामाजिक क्रियाकलापमा समिल हुन निजलाई निकै डर लाग्छ | सरोजको यो व्यबहार Avoidant personality disorder (AVPD) नामक व्यक्तित्व विकारको परिणाम हुन सक्छ | मनोवैज्ञानिक खोजले संसारका करिव २.५% मान्छेहरूमा यो समस्या भएको अनुमान गरिन्छ |

वैदिक संस्कृतिमा वैराग्य सकारात्मक जीवनको एउटा आदर्श हो | स्वेच्छाले संसार र संसारप्रति निरपेक्ष हुनु नै वैराग्य हो | पाश्चात्य मनोविज्ञानमा Avoidant शब्दको अर्थ सामाजिक, सांस्कृतिक, नैतिक क्रियाकलापबाट आफुलाई जोगाउने अथवा टाढा राख्ने प्रवृत्तिलाई नै मैले यहाँ वैराग्य शब्दका माध्यमबाट बुझाउने प्रयत्न गरेको छु | सामान्यतया हरेक मान्छेले समय, परिस्थिति र आवश्यकताअनुसार आफुलाई सामाजिक, सांस्कृतिक तथा व्याबहारिक क्रियाकलापसंग जोड्छ | ती क्रियाकलापहरू सिक्छ र तेसअनुसार सुखदुख प्रकट गर्छ | कसैले अग्रसरता लिएर सरिक हुन्छन् भने केही सामान्य व्यक्तिसरह नै समावेश हुन्छन् |

AVPD किन हुन्छ ? एसको प्रमाणिक उत्तर छैन तर एस व्यक्तित्व विकारका लक्षणहरू दुई वर्षको उमेर देखि प्रकट हुन सक्छन् | जव व्यक्तिमा वैराग्य व्यक्तित्व विकार देखा पर्छ, उसले क्रमशः सामाजिक व्यबहारवाट आफुलाई अलग्याउँन थाल्छ, आफुलाई सधैं अपुरो भएको अनुभव गर्न थाल्छ र सधैं कसैले आलोचना गर्ला वा अस्वीकार गर्ला भन्ने पीर वा डर लागि नै रहन्छ | सरोजमा उपरोक्त तिनैबाट ब्यबहार प्रकट भएका छन् | असलमा, कसैले निन्दा गर्छ वा मेरो कुरा अस्वीकार गर्छ भन्ने ठूलो डर, मैले अरूसंग व्यबहार गर्दा नराम्रो मान्छन् भन्ने भ्रम, तिरस्कृत हुने डर, प्रचलित सामाजिक व्यबहारहरूप्रति अरूचि, आफुलाई सधैं अधूरो ठान्ने र समाजसंग त्यो लुकाउने प्रयत्न गर्ने, असफल हुन्छ भन्ने डरले नयाँकाम गर्नबाट जोगिनेजस्ता लक्षणहरू नै AVPD लक्षण हुन् |

AVPD को लक्षण भएका मान्छेहरू क्रमशः अन्तर्मुखी हुँदै जाने हुँदा उपचारका लागि तम्तयार पार्न सजिलो हुँदैन | परिवारको न्यानोपन र सहयोगी व्यबहारले उनीहरू मनोबैज्ञानिक परामर्श वा मनोचिकित्ससंग सहयोग प्राप्त गर्न सहमत हुन्छन् | पीडित व्यक्तिहरूको सबैभन्दा ठूलो डर समाजसंग मिसिन र व्यबहार गर्नसंग हुन्छ | तेसैले निजको निजत्वको सम्मान गर्दै दक्ष परामर्शदाताले थेरापीस्टका रूपमा होइन सहयोगीका रूपमा सामाजिकीकरणतिर अभिप्रेरित गर्नुपर्छ | यदि AVPD लामो समयको हो भने औषधि चिकित्साका साथै केही प्रचलित सिद्धान्तहरू अवलम्बन गरेर उपचार गर्नुपर्छ | आरम्भिक AVPD लक्षणहरूमा टक-थेरापीले काम गर्छ भने अलि पुरानो समस्यामा चिकित्सा र थेरापी दूवैको प्रयोग हुन्छ |

AVPD चिन्ता र उत्सुकताजन्य डरका कारण उत्पन्न भएको व्यक्तित्व-विकार भएको परामर्श र चिकित्साबाट पूर्णतया निको हुन्छ | तेसैले यदि तपाईं/तपाईंको परिवार, छिमेकी वा मित्रहरूमा उपरोक्त मानसिक विकारका लक्षणहरू छन् भने निकस्थ मनोबैज्ञानिक परामर्शदातासंग सहकार्य गरेर सहयोग प्राप्त गर्नुपर्छ | निको भएर खुसी पूर्वक जीवन यापन गर्न सकिने पक्ष हुँदाहुँदै डर, लाज तथा चिन्ताका कारणले “वैरागी” बन्नु हुँदैन | स्वास्थ्य जीवन हामी सबैको अधिकार, कर्तव्य र दायित्व हो | 
(copyright)
if you need help, inbox me.